Ayse Eren kwam op haar zestiende van Turkije naar Eindhoven, ze is nu 68 jaar. Pien, Linne en Sebastiaan van basisschool Strijp Dorp lopen door de besneeuwde straten naar haar toe en krijgen een bijzonder warm welkom. Warme, mooie sloffen uit Turkije staan voor ze klaar, net als thee, appelsap, taartjes, muffins en Turks snoep ‘lokoum’, speciaal gekocht voor het interviewende trio en ook nog lekkers voor thuis. Zelf mag ze het niet eten vanwege haar suikerziekte. ‘Haalt u dat dan speciaal voor bezoek?’ ‘Ja!’ Daar zijn ze even stil van en ook van al het lekkere eten.

Wat kookt u het liefst?
‘Alles, ik ben dol op koken, op de Turkse én Hollandse keuken. Ik kook ook voor de Stichting Ik Wil. De koning en de burgemeester waren laatst zelfs op bezoek bij deze stichting. Ik kook graag voor mensen, zoals voor de kleinkinderen van mijn zus, en ik maak dan wel eens köfte. Ik heb ook altijd veel broodjes gemaakt voor anderen. In het begin toen ik nog niet zo lang in Nederland woonde, konden wij hier alleen groenten uit blik kopen en dan miste ik de verse bonen van thuis wel. Ik miste nog wat: het gezellig praten in een café na het werk, want hier moest ik op tijd thuis zijn voor ons gezin.’

Wat is uw lievelingsdier?
‘Alle dieren eigenlijk. In Turkije hadden we een hond die buiten moest blijven, hij had daar een eigen huisje. In onze cultuur mag een dier niet naar binnen, want binnen bid je. De hond was boos dat we naar Nederland vertrokken. Als we met de trein teruggingen naar ons huis, blafte hij nog steeds boos naar mijn moeder. We hadden ook een hele slimme ezel, een geit, vier konijnen en een vis. Ze hadden geen naam. Mijn man hield er vooral van.’

Waaraan moest u wennen toen u net hier was?
‘Toen we in Eindhoven kwamen wonen, moest ik wennen aan de huizen en straten die zo op elkaar leken. In Turkije zijn er veel losstaande huizen en er zijn meer tuinen. Ik zie hier in de wijk niet vaak politie, maar een politieagente heeft me wel eens heel goed geholpen met formulieren invullen toen mijn moeder bij mij kwam wonen. Dat was echt heel lief van die mevrouw. Onze straat is echt gezellig en mensen drinken samen koffie buiten.’

Azra, Nils en Floortje worden hartelijk ontvangen door de Spaanse Angelines Castro in haar geliefde Strijp. Haar spraakwaterval kent een Brabants accent en ze biedt de leerlingen van basisschool Strijp Dorp wat te drinken aan. Mevrouw Castro zegt dat ze nog nooit eerder een interview heeft gegeven, maar ze wil wel graag haar verhaal doen. Op haar 19^de liet ze haar kleine geboortedorp en familie achter zich om een nieuw leven op te bouwen in Nederland, waar ze volgend jaar inmiddels 50 jaar verblijft.

Hoe was het leven in Spanje?
‘Dat leven was goed. Ik kom uit het noorden van Spanje, daar is het niet zo’n mooi weer als in het zuiden. Ik moest werken op het land bij mijn ouders en dat was zwaar. Ik was 10 jaar, geloof ik, en ik had geluk. Mijn broer moest met 11 jaar van school om thuis mee te werken, ik mocht tot 14 jaar nog naar school. Na school, die was om 15 uur uit, ging ik werken op het land. Als ik vroeger aan mijn moeder vroeg of ik een broek mocht hebben, dan zei ze: ‘Meiske, daarvoor hebben we geen geld’. Ik ben in Spanje op mijn 19^de getrouwd. Mijn vader betaalde nog de bruiloft en een week later vertrok ik naar Nederland. Het was heftig om mijn familie achter te laten. Ik was een jonge meid die nog nooit weg was geweest van huis. En tegelijk voelde ik me ook blij: ik wilde altijd al naar het buitenland, werken en geld verdienen en dan na een aantal jaren weer terug.’

Hoe kwam u naar Nederland?
‘Ik kwam met de trein en kon één koffer meenemen. En hoewel ik graag een leven in het buitenland wilde kwam hier toch ook wel een klap, want alles was vreemd. Toen wij hier kwamen hadden we ook nog geen eigen huis. Andere werknemers van Philips namen je dan in pension. Dat was voor ons een jong gezin met een kind van 9 maanden. Mijn man had geregeld dat we bij hen in Woensel kwamen. We hebben 1,5 jaar bij dit gezin gewoond en hadden het goed, we hebben zelfs nog steeds contact en zij zijn peetoom en peettante geworden van ons eerste kind. Na 1,5 jaar kregen we een eigen huis in 1975 in Strijp en we zijn daarna altijd hier gebleven.

Twee maanden na mijn aankomst in Nederland ging ik werken bij Philips, iets wat ik 35 jaar met veel plezier heb gedaan. En ik voelde me schatrijk, ik had opeens eigen geld en kon alles kopen in de supermarkt wat ik wilde. Het eerste jaar kwam ik dan ook 8 kilo aan.’

Voelde u zich hier altijd veilig?
‘Ja, ik ben gewoon op de een of andere manier bij goede mensen terechtgekomen. Je hebt overal goede en kwade mensen, dat is in Spanje ook. Het is een kwestie van geven en nemen. En als je hier komt moet je, hoe moeilijk dat soms ook is, je ook aanpassen. Toen ik begon bij Philips kon ik geen Nederlands maar ik ging wél bij mijn collega’s aan tafel zitten. Als je dan apart gaat zitten, heb je alleen jezelf ermee. Ik ben gewoon elke middag opnieuw weer bij hen gaan zitten én ik ben een cursus gaan doen om de taal te leren. Dat deed ik drie jaar lang elke week en ik haalde daarna als enige mijn diploma. Toen ik de taal nog niet sprak, vond ik het lastig in de pauzes als collega’s iets zeiden en dan moesten lachen. Ik verstond ze niet en dacht wel eens dat ze me uitlachten. Dat was niet zo, maar dat voelde soms zo. Mijn collega’s nodigden me ook uit om gewoon te proberen mee te praten, want zo leer je. Ik heb ook altijd goede buren gehad en ging met mensen koffie drinken. Het leren van het Nederlands was voor mij belangrijk want anders had ik niet willen blijven. Nu ben ik met pensioen en wil ik niet meer terug, enkel voor vakantie. Mijn leven is nu hier, met mijn kinderen en kleinkinderen.’

De dag na Sinterklaas zijn Philippa, Lynn en Alissa welkom bij Angelica Goyenechea (Mexico-Stad, 1972). Zij is in 1997 vanuit Mexico naar Nederland gekomen. In haar mooie huis nemen de leerlingen van basisschool Strijp Dorp plaats op de bank en kijken hun ogen uit. Aan de muren hangen kleurige schilderijen, er staan antieke meubels, een grote, rijk versierde kerstboom en een opvallend groot poppenhuis. Ze zijn benieuwd welke rol dat poppenhuis speelt in haar leven.

Waarom bent u weggegaan uit Mexico?
‘Dat is echt een leuk verhaal. Wij hadden een vriend in Mexico die in Australië op reis was geweest en daar een Nederlandse man had leren kennen. Die Mexicaanse vriend had deze man uitgenodigd om naar Mexico te komen. Toen kreeg mijn zus de sleutels van zijn auto en heeft zij de Nederlander het hele land te laten zien. Mijn zus werd verliefd op die man. Zij is toen binnen 1,5 jaar getrouwd en op die trouwerij, ín Eindhoven, heb ik een vriend van hem leren kennen op wie ik verliefd werd.

Toen ik in 1997 naar Nederland kwam, was dat wel iets anders dan vakantie. Want nu moest ik de taal leren, mijn eigen plek vinden en werk zoeken. Soms ontmoet je leuke mensen en soms ook geen leuke mensen. De familie van mijn ex was bijvoorbeeld niet leuk voor mij. Ze hadden allerlei vooroordelen over mij en ze dachten dat ik voor het geld was gekomen. Na twee jaar zijn wij uit elkaar gegaan, overigens niet met ruzie hoor, en toen ben ik gewoon hier gebleven. Op de Markt in het centrum van Eindhoven heb ik mijn huidige man leren kennen bij de Tuna. Dat is een muziekvereniging die, gekleed in kostuum, Spaanse en Latijns-Amerikaanse liedjes speelt. Met hem heb ik een dochter gekregen.’

Wat deed u graag vroeger in Mexico?
‘In Mexico hield ik van oude films in zwart-wit. Mexico had een grote filmindustrie, en die films uit de jaren veertig en vijftig kwamen dan op tv. Soms ga ik naar YouTube om die oude films te kijken. Ik hield ook veel van tekenen. Toen ik klein was kreeg ik van mijn oma een grote doos potloden. En dan lag mijn oma daar en zat ik gewoon te tekenen.

Ik was fan van een Noorse groep en die heette A-ha, ik was hartstikke verliefd op die zanger. Ik heb hem één keer persoonlijk ontmoet in Mexico. Hij was ontzettend knap, nog knapper dan op tv! Dat was een van de mooiste personen die ik ooit heb gezien…

We hadden ook een mooie traditie in Mexico, we vierden er Diá del Muertos, de dag van de doden. Ik ben geboren op 2 november en heb daarom altijd iets met die dag. Het is een dag van herdenking. Je maakt een altaar met foto’s van de overledenen en dan bereid je eten dat zij lekker vonden. Daar zet je bloemen blij. En die dag, zeggen ze, komen de doden naar beneden om het eten met de levenden te delen. Het eten mag je zelf opeten. Sommige mensen maakten zelfs altaren op de begraafplaats.

Maar ik hoef niet terug naar Mexico, want ik heb hier mijn dochter, mijn man en mijn huis.’

Wat is dat poppenhuis?
‘Dat poppenhuis heb ik met mijn vader gebouwd. Alleen de buitenkant al duurde een paar maanden. Ik had van die kleine meubeltjes en ik speelde daarmee. Mijn moeder heeft het poppenhuis met een container hier laten komen, en toen heb ik hem gemaakt zoals ik hem wilde, zoals ik hem in mijn gedachte had als kind. De vloer heb ik van sigarendoosjes gemaakt. De poppen zijn nu aan het verbouwen voor de kerst. Dit is veel werk, maar het geeft mij rust. Andere mensen doen yoga, rennen of meditatie, maar ik doe ‘poppenhuis’.’

Dina, Ide, Elijah en Jaidy worden hartelijk welkom geheten door Fadime Atasman, 68 jaar en afkomstig uit Turkije. Op tafel staan allerlei Turkse lekkernijen, zoals koekjes en Turks Fruit. Daar mogen de leerlingen van basisschool Strijp Dorp later van proeven. Mevrouw Atasman was 36 toen ze naar Nederland kwam en had toen al drie kinderen. Hoe dat allemaal is gegaan, wil ze graag vertellen.

Hoe ging de overgang van Turkije naar Nederland?
‘Ik ben in Turkije geboren in een klein dorp. We waren niet rijk, maar ook niet arm. We hadden genoeg te eten en woonden in kleine huizen. Mijn vader was boer en had veel grond en wel honderd schapen. Gelukkig mocht ik van mijn ouders naar de basisschool. Maar na de basisschool moest ik thuis mijn moeder helpen. Ik ben de oudste van zeven kinderen.

Toen mijn eigen kinderen 9, 6 en 3 jaar waren, ben ik naar Nederland gegaan. Mijn man was al hier. Hij was zijn oudste broer achterna gegaan. In het begin was het heel zwaar. Ik moest mijn kinderen achterlaten in Turkije bij mijn moeder. Met mijn man woonde ik op een gehuurde kamer in een huis. En ik moest natuurlijk Nederlands leren. In het begin kon ik niks verstaan. Het was moeilijk om Nederlands te leren lezen, schrijven en praten op 36-jarige leeftijd. Ik moest ook leren tellen voor mijn werk, bestellingen klaarmaken. Ik heb anderhalf jaar taalles gehad.’

Hoe is het met uw kinderen gegaan?
‘Gelukkig kwamen de kinderen na tien maanden ook naar Nederland. Ze moesten natuurlijk ook eerst Nederlands leren. Ze kunnen goed leren en hebben vwo gedaan en daarna de universiteit. Toen de kinderen klein waren, moesten ze meehelpen in het huishouden omdat ik moest werken. Ik heb dat zelf bij mijn ouders ook gedaan. Ik heb nu wat problemen met mijn gezondheid en zij helpen mij daarbij. En ik zorg voor de kleinkinderen, als het nodig is.

Ik heb hier geen familie, maar gelukkig hebben mijn kinderen zelf ook kinderen gekregen zodat mijn gezin groter geworden is. Ik mis het meest mijn ouders, mijn familie en mijn broer en het vrije leven.

Ik heb wel een beetje spijt dat ik naar Nederland ben gekomen, maar ik wil niet terug. Ik ben hier een buitenlandse, maar daar ben ik ook een buitenlandse. Hier heb ik mijn kinderen en kleinkinderen en hier ga ik dood.’

Hoe gaat het nu met u?
‘Toen ik jong was, was ik niet bang. Maar in 2021 ging ik met pensioen en toen bleek dat mijn uitkering heel laag was omdat ik pas later in Nederland ben komen wonen. Toen heb ik een hele moeilijke tijd gehad. En het ging toen ook niet goed met mijn zoon. Ik heb maar niet tegen mijn ouders verteld dat ik zo’n lage uitkering krijg. Anders zouden zij zich zorgen maken en zij kunnen daar toch niets aan doen.’

Waar bent u trots op?
‘Mijn oudste dochter Leyla Kalender (dat betekent in het Turks: goede mensen, lieve mensen) heeft de stichting ‘Ik wil’ opgericht in Eindhoven. Deze stichting wil samen bouwen aan een liefdevol Eindhoven, waar iedereen erbij hoort. En nu hebben ze pas hoog bezoek gekregen: koning Willem-Alexander kwam onverwacht een kijkje nemen en ze kregen een Appeltje van Oranje. Dat is een prijs, die jaarlijks wordt uitgereikt aan sociale projecten. Ik laat jullie een filmpje zien waarop mijn dochter de koning ontvangt. Hier ben ik heel trots op!’

Een beetje zenuwachtig zijn Niek, Rai, Itgel en Dilano wel als ze op weg gaan naar Shamina Rahmani. Maar dat verdwijnt als sneeuw voor de zon zodra de leerlingen van basisschool Strijp Dorp met een lachend gezicht de deur voor hen opent. Ze heeft allerlei lekkers op tafel klaargezet. ‘Dat hoort bij onze cultuur’, zegt ze. ‘Bij ons mag je zoveel lekkers pakken als je wil, je hoeft het niet te vragen.’ Dat laten de kinderen zich geen tweede keer zeggen. De 53-jarige mevrouw Rahmani is afkomstig uit Afghanistan. Samen met haar man en vier kinderen is ze op haar 27ste naar Nederland gevlucht toen de Taliban in 1996 aan de macht kwamen en er geen toekomst meer voor hen was. Haar kinderen zijn haar dankbaar, zeker nu de Taliban opnieuw aan de macht is in Afghanistan.

Hoe was het leven vroeger in Afghanistan?
‘Vijftig jaar geleden was Afghanistan een heel goed land zonder oorlog. Het was een modern land. De vrouwen droegen korte rokjes en waren chique gekleed. Ze gingen gewoon naar de universiteit en hadden goede banen. We hadden een mooi huis met een grote tuin waar we onze eigen groenten verbouwden. We aten altijd met de hele familie samen. Dat was heel gezellig en fijn.

Daar kwam een eind aan toen Rusland ons land aanviel. Daarna is ons Afghanistan helemaal veranderd. Er was vanaf dat moment veel onrust en er kwamen veel Jihadistische groeperingen op, waaronder de Taliban. Vanaf dat moment ben ik opgegroeid in oorlog en onderdrukking. Toen de Taliban aan de macht kwam werd het nog erger. Meisjes mochten niet meer naar school. Stiekem volgenden veel meisjes toch lessen bij een lerares thuis. Helemaal bedekt ging je er dan naartoe zodat niemand je zag en ook niemand zag dat je schoolboeken bij je had. Zo heb ik mijn school afgemaakt en ben ik lerares geworden. Ik trouwde en kreeg al op jonge leeftijd vier kinderen. Toen kwam de Taliban weer opnieuw aan de macht en wij vrouwen mochten niets meer. Niet meer werken en niet meer ons huis uit. We moesten binnenblijven, niets doen. Zelfs als je moest bevallen mocht je niet meer naar een ziekenhuis.’

Voelde u zich verdrietig in Afghanistan in die tijd?
‘Ja, vaak was ik bang en verdrietig. Er gebeurde erge dingen. Zo gingen we op een dag met Oud en Nieuw met de hele familie naar het stadion. Heel veel mensen kwamen daar samen om lekker te koken en samen feest te vieren. Ineens hoorden we de Taliban binnenkomen. We moesten allemaal rennen. De Taliban kwamen binnen met geweren. Iedereen verspreidde zich in paniek door het stadion, en ik zag mijn kinderen nergens meer. Die waren tussen de massa’s mensen verdwenen. We moesten overal zoeken. De kinderen waren een andere kant opgelopen dan wij. Iedereen zocht mee. Ondertussen moest je oppassen voor de Taliban. Ze schoten met de pistolen overal om zich heen. De vrouwen werden meegenomen en gemarteld en opgesloten in de gevangenis. Ze mochten namelijk niet uit hun huizen weg. Gelukkig vonden we de kinderen en konden we ontsnappen.’

Hoe zijn jullie gevlucht?
‘Wij hebben heel lang geprobeerd om in Afghanistan te blijven en niet te vluchten want we hielden veel van ons land en ik had veel vrienden en familie daar. Maar ik wilde niet alleen maar thuis blijven zitten en mijn drie dochtertjes zouden ook niets mogen. Ik wilde hen een goede toekomst geven. Dus een jaar nadat de Taliban weer aan de macht kwam, in 1997, zijn we gevlucht. Mijn man en ik en de kinderen. De oudste was 9 jaar, de tweede was 7 jaar, de derde was 5 jaar. De jongste was een baby van drie maanden.

Iemand had tegen ons gezegd: ‘Als je ons geld geeft brengen we je naar Europa’. Wij wisten niet hoe. Hij ging alles voor ons regelen. Het was heel moeilijk. Vluchten…dat is heel erg, weggaan van de hele familie. Ik was bang maar wel sterk. Ik dacht: ik heb vier kinderen en ik moet sterk zijn. Ik was jong en dacht niet na wat ik in Europa zou gaan doen. Ik wilde alleen maar weg, weg uit Afghanistan. Om mijn kinderen een toekomst te geven.

Het was een moeilijke reis van drie maanden. We gingen van land naar land. Soms lopend, soms met de auto. We hadden weinig eten. Ik had ook geen melk meer voor de baby. Die huilde alleen maar.’

Hoe was de aankomst in Nederland?
‘We kwamen eerst in een OC terecht. En daarna in verschillende azc’s. We zaten ongeveer acht maanden in kampen. Het was erg wennen. De kinderen vonden het Nederlandse eten niet lekker en aten alleen maar koekjes. In de OC mochten we niet koken. In het azc wel. Maar we moesten koken in een gezamenlijke keuken met allemaal mannen. Ik was dat niet gewend. Mijn man heeft toen moeten koken. Daarna hebben we ons huis gekregen, dit huis. We waren er zo blij mee.

Ik ben direct vrijwilligerswerk gaan zoeken bij een kinderdagverblijf om de taal te leren. Ook deed ik veel Nederlandse taalcursussen. Ik heb vijf jaar gestudeerd. Zonder taal kun je niet leven in een ander land. De kinderen gingen eerst naar een speciale school om Nederlands te leren. Het leven in Nederland was heel anders. We aten altijd met heel veel mensen samen in Afghanistan en hier aten we alleen met ons eigen gezin. Ook was het hier koud en in Afghanistan warm.

Mijn man had veel heimwee en ging twee keer per jaar terug. Ik had zelf besloten direct te denken: ‘dit is mijn land’, zodat de kinderen niet konden merken dat ik me nog niet thuis voelden. Ik wilde voor hen een mooie toekomst maken. Ik heb heel hard gewerkt om hier een bestaan op te bouwen. Mijn man zou nog wel terug willen, maar ik niet. Ik wil graag in Nederland blijven. Ik vind het een leuk land en ik ben hier gewend. Ik heb hier ook gestudeerd en werk. Ik heb leuke collega’s en ik voel me hier thuis.’

Ona, Ashwa en Karym worden ontvangen door Yusuf Basci (1960) met thee in glaasjes en Turkse koekjes, gebakken door de buurvrouw. Meneer Basci kwam in 1980 op 21-jarige leeftijd vanuit Turkije naar Nederland. Aan de leerlingen van basisschool Strijp Dorp vertelt hij van alles over zijn leven.

Wat is uw favoriete herinnering over Turkije?
‘Ik groeide op in Ankara, de hoofdstad van Turkije, en heb daar een hele goede jeugd gehad met heel veel vrienden. Met hen was ik altijd buiten. We zwierven door de stad. Die was heel groot en heel vrij. Zoals je weet is Turkije een gebergteland en wij wilden altijd weten wat we áchter die berg zouden vinden. Nu trekt Ankara niet meer. Er is veel veranderd en de stad is heel groot geworden. De bergen zijn weg.’

Waarom bent u naar Nederland gekomen?
‘Ik moest weg uit Turkije vanwege de politiek. Tijdens mijn jeugd en studietijd was er een rechts regime. Ik zat met mijn vrienden bij een linkse studentenvereniging. En volgens de machthebbers waren wij ‘schuldig’. Ik ben getrouwd met een Turkse vrouw, die al in Nederland woonde met haar ouders. En zo ben ik Nederland binnengekomen.

Toen wij getrouwd waren, gingen wij bij mijn schoonouders in huis wonen. We hadden een hele kleine slaapkamer, want er woonden nog drie kinderen in dat huis. Dus we woonden in totaal met zeven personen in een kleine huurwoning. Na vier jaar kregen wij een flat.

Toen ik pas in Nederland was, voelde ik mij niet lekker, ik was eenzaam. Ik had iedereen, al mijn vrienden en familie, moeten achterlaten. Je kon ook niet makkelijk even op bezoek gaan, want de vliegtickets waren erg duur. Ook telefoneren naar Turkije kostte toen nog veel geld. In het begin voelde ik mij erg alleen en heb ik veel gehuild. Gelukkig is dat overgegaan en nu zou ik niet meer terug willen.’

Wat voor werk hebt u gedaan in uw leven?
‘Ik heb veel verschillende werkzaamheden gedaan. In Turkije pakte ik alles aan als student, van schoenen poetsen tot water verkopen en werken in een bedrijf dat medische hulpmiddelen verkoopt. Toen ik in Nederland aankwam, moest ik natuurlijk eerst Nederlands leren, dat vond ik heel moeilijk. Daarna ben ik naar de Sociale Academie gegaan. Daar hadden ze voor ons, mensen uit verschillende landen, een speciale klas gemaakt. Er zaten studenten uit Turkije, Marokko en Suriname. Ik heb daarna verder gestudeerd aan de Open Universiteit voor leraar voor Turkse kinderen. Ik heb onder andere gewerkt bij basisschool De Driestam.

De Nederlandse taal leerde ik van vrijwilligers en ik ben daarna zelf ook vrijwilligerswerk gaan doen bij allerlei organisaties. Zo zat ik vijftien jaar in de ouderraad van de school van mijn kinderen. Ik ben er trots op dat ik al heel lang in de organisatie van de jaarlijkse fakkeltocht zit. Deze tocht voor vrede en verdraagzaamheid wordt op 24 december gehouden in het centrum van Eindhoven. Ik wil een warm pleidooi houden voor vrijwilligerswerk, iets voor elkaar doen, dat geeft verbinding in de samenleving. Ik hoop dat jullie ook allemaal vrijwilligerswerk gaan doen!’

Wanneer Katie, Chelsea en Nanna van basisschool Strijp Dorp aan komen fietsen, staat de vrolijke Frances Burengeti op het punt om naar school te gaan. Hij dacht dat het interview daar plaats zou vinden. Maar evengoed worden de kinderen hartelijk in zijn huis ontvangen. Ook tijdens het interview blijft de 53-jarige meneer Burengeti vrolijk. Ondanks alles wat hij heeft meegemaakt, voor en tijdens zijn vlucht uit Burundi op 29 jarige leeftijd, staat hij positief in het leven.

Hoe was het vroeger in Burundi toen u nog klein was?
‘Toen was het heel normaal, net als in Nederland. Ik woonde bij papa en mama, mijn zusje, maar ook met andere familie, zoals mijn oom en tante. Wij aten altijd met de familie, samen van één groot bord. Dat was supergezellig. Wij zijn opgegroeid met respect voor ouderen, dat is heel belangrijk voor ons. Als iemand in de bus komt die iets ouder is, dan zijn wij gewend om meteen op te staan. Dat zie ik hier in Nederland veel minder. We hadden thuis geen spelletjes, we hadden een kleine voetbal waar we mee speelden en de meisjes speelden met een touwtje.’

Had u vroeger huisdieren, toen u in Burundi woonde?
‘Ik woonde in een grote stad, niet in een dorp. Mensen zijn wel gewend in Burundi om dieren te hebben thuis. Wij houden vooral van geiten. In ons huis hadden we een apart kamertje voor de geit. In de dorpen hebben mensen ook vaak koeien en kippen. Maar als je in de stad woont is een koe te groot voor zo’n klein kamertje.’

In de huiskamer staat een schattig konijntje in een kooi. ‘Dat soort huisdieren hebben we in Burundi niet’, vertelt hij lachend, ‘die eten we dan op.’

Hoe was de vlucht van Burundi naar Congo?
‘Ik ben gewoon gaan lopen, het was niet zo ver, ongeveer 30 tot 40 kilometer.’ De kinderen reageren verbaasd, zo ver te voet? ‘Dat is niet zo ver hoor, als je leven in gevaar is ga je gewoon verder, het maakt dan niet uit hoeveel kilometer het is. Net als nu met de oorlog in Gaza, daar zijn zelfs mensen die honderden kilometers hebben gelopen. Ik vind het heel moeilijk om nu naar het nieuws over deze oorlog te kijken. Ik moet dan weer denken aan vroeger. Daarom staat de tv nu bijna nooit aan.’

‘In Burundi was een burgeroorlog, onze president was vermoord. Er was ruzie in ons land tussen twee stammen, de hutu’s en de tutsi’s. Met hele grote groep van mensen vluchtte ik naar buurland Congo. Daar werden we opgevangen in een dorpje in een kerk. In het begin sliepen we in de kerk. Later heeft een vluchtelingenorganisatie een kamp gebouwd, toen sliepen we in tenten. Ik heb ongeveer twee jaar in Congo gewoond. Maar toen was het daar ook niet meer veilig, de oorlog kwam ook naar Congo.’

Ik heb begrepen dat u alleen bent gevlucht?
‘Ja, bijna al mijn familie is omgekomen in de oorlog. Maar ik heb hulp gekregen om van Congo naar Tanzania te vluchten. En daarna van Tanzania naar Nederland. Je hebt overal in de wereld goede mensen. Ook God heeft mij geholpen. Ik ben van Tanzania naar Nederland gekomen met het vliegtuig. In mijn land ben ik ook opgegroeid met de Franse taal. Je hebt alleen geen keuze als je op de vlucht bent, dus ik kon niet kiezen om bijvoorbeeld naar Frankrijk of België te gaan. Ik heb hier geen spijt van. Het is God die heeft bepaald dat ik hier terechtkwam. Ik was alles kwijt, ik wilde groeien en veilig zijn.’

In hoeveel verschillende vluchtelingenkampen heeft u gewoond?
‘Ik was eerst twee dagen op Schiphol, daar word je geïdentificeerd en dan stellen ze je allemaal vragen, en toen ben ik naar Haarlem gestuurd. ik heb daar drie maanden gewoond, daar waren heel veel mensen, uit allemaal verschillende landen. Ik voelde me er wel thuis. Daarna heb ik nog in een vluchtelingenkamp in Zuid-Limburg, Utrecht en Amersfoort gewoond.

Ik voelde me hier nooit eenzaam, ondanks dat ik geen familie meer had. Er waren heel veel mensen, ik deelde een kamer met vijf anderen. Iedereen heeft zijn eigen verhaal, iedereen probeert een nieuw leven op te bouwen. Op een gegeven moment moesten mensen het kamp verlaten en gingen ze alleen in een eigen woning wonen, maar de meesten wilden dit niet. Dan woonden ze ineens helemaal alleen in een huis. Ze wilden bij de andere mensen blijven, dan vergeet je je oude leven.

De eerste tijd was het heel moeilijk om te slapen, ik zag dan elke keer alles weer voor me wat ik had meegemaakt. Daarom waren we soms heel de nacht aan het kletsen, zodat je niet aan die verschrikkelijke dingen hoefde te denken. Ik kan daar nooit over praten met mijn kinderen, ik wil niet dat ze dit ooit meemaken. Soms vragen mijn kinderen: waar zijn oma en opa? Dat maakt me dan heel verdrietig. Ik heb ook geen foto’s meer van mijn ouders. Mijn zus leeft nog wel, zij is later ook naar Nederland gekomen en woont nu in Nijmegen. Ooit hoop ik terug te kunnen gaan als het weer veilig is, met mijn vrouw en kinderen. Burundi blijft mijn land, in mijn hart en bloed, maar in Nederland ben ik veilig.’

Kunt u zich nog een mooi moment herinneren uit die begintijd?
‘Ik had nog nooit gefietst toen ik naar Nederland kwam. Toen ik in Haarlem woonde was het zomer en mijn kamergenoten gingen met de fiets naar het strand. Ze kwamen elke dag vrolijk en met de mooiste verhalen terug. Ze hadden lekker gezwommen en friet gegeten. Ik werd verdrietig dat ik niet meekon en dat ik daar alleen achterbleef. Toen heb ik voor 20 gulden een fiets gekocht en ben heel de nacht alleen gaan oefenen. Ik viel steeds, maar ik gaf niet op. Na drie dagen lukte het redelijk om te fietsen. Mijn kamergenoten gingen weer naar het strand en nu kon ik mee. Het remmen ging nog moeilijk, maar ik ben veilig aangekomen. Het strand was prachtig, met heel veel mensen, ik denk dat alle mensen uit Amsterdam wel op het strand lagen. En het was de eerste keer dat ik dames in badkleding zag. In mijn land had ik nooit een vrouw in badkleding gezien, dat was ook heel bijzonder om mee te maken, die eerste keer daar op het strand was ongelofelijk!’

Rochane, RJ en Ricardo ontvangen Zahra Boureddaya op hun school, basisschool Strijp Dorp. Mevrouw Boureddaya is in 1953 in Taza, een stadje in Marokko, geboren. Op 44-jarige leeftijd kwam ze naar Nederland door haar huwelijk met een Marokkaanse man, die al in Nederland woonde.

 

Was Nederlands een moeilijke taal om te leren?
‘Ik vind de Nederlandse taal heel moeilijk. Ik heb wel spijt dat ik te weinig tijd heb besteed aan het leren van Nederlands toen ik pas in Nederland was. Ik had te weinig tijd want ik moest ook werken. Nu is het te laat. De taal is moeilijk, maar Nederland is wel een goed en een mooi land. Ik heb in Marokko leren lezen en schrijven. Ik heb alleen basisschool. Doen jullie goed je best op school? Goed opletten op school en je diploma halen, want je blijft niet altijd klein!’

Welk Marokkaans eten vindt u lekker en welk Nederlands gerecht?
‘Mijn lievelingseten is couscous en gebakken aardappelen. Ik maak het ook graag klaar: couscous, macaroni, spaghetti, pizza… Ik kan hier alles eten en koken wat ik in Marokko ook klaarmaakte, omdat ik ingrediënten kan kopen in de Turkse winkel of supermarkt. In Marokko was geen boerenkool, geen andijvie en ook geen friet of taco’s. Van het Nederlandse eten vind ik erwtensoep heel lekker, maar ook boerenkool.

Ik eet halal: kip, vlees, alles moet halal zijn. Ik doe ook mee aan de ramadan nu het nog kan. Als je heel oud wordt, hoeft dat niet meer. Het is een beetje moeilijk, maar wel fijn. Je mag dan dertig dagen niet eten en drinken, alleen als het donker is. Dan eet je bijvoorbeeld soep, koffie, thee, eieren en dadels. Ik heb nu een moestuin, waar ik van alles verbouw. Fruit en allerlei soorten groente, zoals aardappelen, paprika, sperziebonen, tuinbonen, radijs, prei, knoflook en uien. En al die groente en al dat fruit verwerk ik in mijn gerechten. Vanaf april kun je komen kijken in mijn moestuin.’

Hoe was het toen u naar Nederland kwam?
‘Mijn man was al eerder in Nederland gekomen met zijn ouders en toen hij een keer op vakantie was in Marokko, heb ik hem leren kennen. Toen we trouwden, ben ik ook naar Nederland gegaan. Het was moeilijk om alles achter te laten in Marokko en het meeste miste ik de kinderen van mijn oom. Zijn vrouw was overleden toen hun kinderen nog heel klein waren. Ik heb die kinderen verzorgd en opgevoed, dus je begrijpt dat het voor mij moeilijk was om hen achter te laten. Ik ga regelmatig terug naar mijn familie in Marokko, maar het blijft altijd moeilijk om na een vakantie afscheid te nemen van elkaar. Ja, heel moeilijk, ik huilen, zij huilen…

Maar ik zou niet meer willen wonen in Marokko. Ik heb een Nederlands paspoort. Mijn gezin is hier en ik heb het hier goed, er zijn bijvoorbeeld goede medische voorzieningen. Ik blijf hier tot de dood.’

Door de sneeuw gaan de vier leerlingen van basisschool Strijp Dorp op weg naar het huis van Zakia Hasni. Ze woont in ‘Philipsdorp’. Mevrouw Hasni ontvangt Dante, Kelsey, Akshadha, en Ninjin heel hartelijk. Ze krijgen drinken en ze zet intussen allerlei lekkers op tafel. Mevrouw Hasni is in 1952 in Syriënne in Tunesië geboren. Ze vertelt veel over discriminatie en racisme en het belang van een goede opleiding.

Hoe kwam u in Nederland terecht?
‘Ik kon goed leren en kreeg op mijn zestiende, na het behalen van mijn vwo-diploma, een beurs aangeboden om in Frankrijk te gaan studeren. Dat wilde ik erg graag maar mijn vader vond mij te jong. Dus ging ik naar de universiteit in Tunesië en behaalde twee masters, wiskunde/scheikunde/natuurkunde en economie.

Ik wilde graag naar Nederland toen ik afgestudeerd was want ik had gehoord dat het een land was met veel vrijheid. De ambassade gaf me meteen een visum. Ik was hoog opgeleid en dan ben je overal welkom. Ik reisde naar Venlo omdat ik daar een vriendin kende. Zo snel mogelijk wilde ik de Nederlandse taal leren. Engels, Frans en Arabisch sprak ik al maar geen Nederlands. Als je de taal niet kent dan ken je de mensen niet. In drie maanden leerde ik Nederlands

Ik kreeg direct werk bij een groot internationaal bedrijf. Ze wilden mij graag hebben als tolk omdat het bedrijf met Arabische landen samenwerkte. Ik heb bij veel grote bedrijven gewerkt. Daar werkte ik vaak in een mannenwereld. Soms vonden mannen het moeilijk dat ik daar als vrouw werkte maar ik liet me niet wegjagen. Ik liet me als vrouw niet discrimineren. Ik ben niet bang en ga altijd het gesprek aan, ook als ik gediscrimineerd word.

Ik verdiende meer dan mijn man. Ik had een topbaan. Toen mijn man overleed moest ik een moeilijke beslissing nemen: kiezen tussen mijn carrière en mijn drie kinderen. Ik wilde dat die goed terechtkwamen. Ik zag dat mijn middelste dochter een beetje begon te ontsporen. Toen ben ik gestopt met fulltime buitenshuis werken en ben freelance aan huis gaan werken. Ik stond er alleen voor met drie kinderen. Kinderen hebben veel sturing en begeleiding nodig in de pubertijd en vanaf dat moment werkte ik thuis als tolk/vertaler. Ik heb er geen spijt van dat ik die keuze gemaakt heb. Misschien waren mijn kinderen als ik voor mijn carrière had gekozen, op straat terechtgekomen.’

Hoe leerde u zo snel Nederlands?
‘Ik wilde het heel graag. Als je een land wil leren kennen, dan moet je de taal leren. Als je iets wil dan kan je het. Je hoeft niet heel slim te zijn. Maar als je ècht wil dan kan je alles bereiken. Dat geldt voor jullie ook! Jullie kunnen nog meer bereiken dan ik. Je moet in jezelf geloven. Als je niet in jezelf gelooft bereik je niks. Onthoud dat goed. Als iemand tegen jou zegt: ‘ je kan het niet’ dan moet je zeggen: ‘ik kan het wel’.’

Wat mist u van Tunesië?
‘De warmte en het samenleven. In Tunesië was er veel meer verbinding met elkaar in de buurt, de mensen leefden meer samen. Je hebt bijvoorbeeld geen toestemming nodig om bij mensen op bezoek te gaan zoals hier in Nederland. Je bent er altijd welkom en kan altijd binnenlopen en mee-eten. In Nederland zijn mensen een beetje op zichzelf. In Tunesië kijkt niemand op straat naar waar je vandaan komt. Je bent daar welkom waar je ook vandaan komt.’

Wat zijn de voor- en nadelen van Nederland?
‘Elk land heeft voor- en nadelen. Ik vind Nederland een goed land. Door de tijd is Nederland wel achteruitgegaan. Er is minder begrip voor elkaar en meer discriminatie en racisme. Dat komt ook doordat mensen de geschiedenis niet kennen. Als je de geschiedenis kent kun je elkaar beter begrijpen en elkaar leren kennen en dan gaat het goed.’

Hoe gaat u met discriminatie om?
‘Toen ik hier kwam waren er bijna geen buitenlandse mensen. Het was heel anders. Ik had hoge diploma’s, en werd snel geaccepteerd. En ik ben een vechter: ik leg me niet bij alles zomaar neer, maar vraag uitleg. Maar als je hoog opgeleid bent word je niet gediscrimineerd.’

Fedde, Jane, Bo en Kaatje hebben zelf alle vragen voorbereid en fietsen naar Hoa Nyugen, een hele vriendelijke vrouw uit Vietnam, die de kinderen al kennen van de loempiakraam en achter de kassa bij de Albert Heijn. Mevrouw Nyugen (71) ontvangt de leerlingen van de Bosschool in Bergen hartelijk en op tafel staan sap en chipjes voor ze klaar. In 1978 kwam ze naar Nederland.

Heeft u fijne herinneringen aan Vietnam?
‘Vietnam is een beetje zoals Italië, heel mooi groen met veel bergen. Het is er altijd zomer en heel warm. Ik herinner me dat ik rijst raapte en groente plukte, dat was heel fijn om te doen.’

Hoe was het in Vietnam toen u vertrok?
‘In Vietnam was er oorlog tussen het Noorden en Zuiden. Het Noorden was communistisch en werd geholpen door Rusland en het zuiden was democratisch en werd geholpen door Amerika. Ik woonde in een dorpje en wij kregen heel vaak bommen op ons huis. We groeven een kuil onder de grond en maakten een muur van dikke klei om ons te beschermen tegen de bombardementen. Als er een vliegtuig overkwam, vluchtten we snel naar deze schuilkelder. Maar op een gegeven moment was alles helemaal kapot. Het allerbangste was ik voor de bombardementen. Ik leefde dertien jaar in oorlog.’

Hoe bent u gevlucht uit Vietnam?
‘Mijn man en ik zijn met een vissersboot gevlucht. Mijn moeder had dat stiekem geregeld. Dat was gevaarlijk want als ze erachter kwamen dat je wilde vluchten werd je in de gevangenis gegooid. Die reis op de vissersboot met dertig mensen was heel eng en duurde drie dagen. Omdat er veel piraten waren hadden we gouden sieraden in onze kleding genaaid en diamanten in onze tanden gestopt. Maar de piraten waren dat wel gewend. Toen ze onze boot overvielen wisten ze dat we kostbaarheden bij ons hadden en waar ze moesten zoeken. Ze vonden alles.

Heel veel mensen vluchtten in die tijd en heel veel kwamen niet aan maar verdronken. De vissersboot bracht ons van Vietnam naar Maleisië en we werden opgevangen op de Puloabidom eilanden. Daar kwamen heel veel boten aan. Op deze eilanden waren mannen van de Verenigde Naties om vluchtelingen op te vangen en die hebben ervoor gezorgd dat we naar Nederland konden. Ik wist niets van Nederland, had geen idee, maar wilde zo snel mogelijk veilig zijn.’

Hoe vond u het om aan te komen in Nederland?
‘We kwamen met het vliegtuig aan op Schiphol en werden naar een asielzoekerscentrum gebracht in Noordwijk waar veel bootvluchtelingen verbleven. Daar hebben ze voor ons een huis in Bergen geregeld. Het was best moeilijk in het begin omdat alles anders was: de taal, het klimaat, de cultuur, het eten. Maar de mensen waren heel aardig en vriendelijk. Toen ik de taal nog niet sprak was het moeilijk om een baan te vinden en werd ik door de Ruïnekerk opgevangen. Zij zorgden ervoor dat ik bij iemand in huis mocht helpen om iets te verdienen.’

Wat zijn de grootste verschillen tussen Vietnam en Nederland?
‘In Vietnam zorgen wij meer voor elkaar. Dat is hier heel anders. Ik denk dat dat komt omdat iedereen het heel goed heeft hier en je niet hoeft te zorgen. Maar bij ons in Vietnam heeft iedereen elkaar nodig. Dat vind ik iets goeds. Ook hebben wij andere tradities. Wij vieren bijvoorbeeld drie dagen Oud en Nieuw: dat heet bij ons ‘Tet’. Iedereen draagt dan mooie kleren en dat is echt prachtig. Maar ik ben hier nu al 43 jaar en ik ben hier heel gelukkig, heb vrienden, werk, kinderen en kleinkinderen. Ik ben inmiddels langer in Nederland dan dat ik in Vietnam woonde, ik voel me Nederlandse.’