Jacq Springer kwam uit een gemengd huwelijk, zijn vader was Joods, zijn moeder niet. Daardoor hebben ze de oorlog overleefd. Hij liet ons de Ausweis en Werkkaart van Westerbork van zijn vader zien. Ook nam hij een Jodenster mee: “Je had nog een soort trots, dat je uitverkoren was. Dat is natuurlijk een misrekening, want zo was het niet”. Veel van zijn familieleden hebben de oorlog niet overleefd. Een nichtje van hem is zelfs in februari ’45, aan het einde van de oorlog, nog verraden en twee dagen later vermoord.

Wat is er met uw vader gebeurd?
“Mijn vader werd doorgestuurd naar Westerbork. Hij moest eten in grote gamellen rondbrengen in de barakken. Omdat hij uit een gemengd huwelijk was kreeg mijn vader de keuze tussen worden doorgestuurd naar een werkkamp, of zich laten steriliseren. Daar moest hij zelf voor tekenen en hij moest het ook nog zelf betalen. Ik heb de originele kwitantie ook nog: 100 gulden. Heel veel geld was dat toen. Het was een hele zware operatie. Hij lag in het Weesperplein ziekenhuis, de Joodse Invalide. Je werd wel verminkt. Hij was pas 39. Kinderen krijgen ging daarna niet meer.”

Wat gebeurde er als de bonnen op waren?
“Dan kreeg je om de zoveel tijd weer nieuwe bonnen. Er was bij de Oudezijds Achterburgwal een bakkerij. Daar ging je met die bonnetjes naar toe en daar kon je brood op krijgen. Ik was een klein jongetje en ik was met mijn broertje, die was jonger dan ik. We stonden in de rij. Er kwam een zwangere vrouw naar ons toe die zei: “Kom kinderen, ik heb voorrang omdat ik in verwachting ben, geef mij die bonnetjes maar”. Ik gaf haar vier bonnetjes, ze kwam terug met maar drie broden. Nou ze hadden me vermoord als ik naar huis was gekomen met een brood minder, want daar moest je van leven. Ik ben haar net zo lang achterna gelopen tot op de Nieuwendijk de politie en een Duitse soldaat vroegen: “Wat is er, jongetje?” Ik legde het uit en toen zei die Duitser “Eruit dat brood, aan die kinderen teruggeven”. Toen kreeg ik het brood terug. Nou ik was dolgelukkig.”

Heeft u ook goede herinneringen aan de oorlog?
“Ik weet nog dat ik met mijn vader, toen hij eenmaal die operatie had gehad, eten ging halen met een handkar. Ik was een jongetje van 10. We gingen lopend met de handkar naar Noord met de pont, de polder in, richting de Beemster. We hadden dekens en textiel bij ons. Dat ruilden we met de boeren voor eten. We kwamen in Purmerend en ik had zulke blaren op mijn voeten. We werden opgenomen in een klooster. Daar mochten we slapen. Die zusters gaven ons stampot van andijvie. Dat vergeet ik nooit. Dat is nóg mijn lievelingskost. Dat zijn leuke dingen. Maar dat is natuurlijk in een rottige tijd gebeurd.”

Wat is er met uw grootouders gebeurd?
“Mijn grootouders woonden op de Jodenbreestraat, tegenover de Mozes en Aaronkerk, aan de achterkant van de Mozes en Aaronkerk.
Aan het begin van de oorlog is er een bom gevallen, hier op de Recht Boomsloot. De Engelsen gingen in Noord bombarderen. Duitse doelen. Waarschijnlijk is een verdwaalde bom op dat huis gevallen. Het waren kinderen die bij mij op school zaten. Dat was tragisch.
Mijn grootvader is zo geschrokken van dat bombardement dat hij een hartaanval kreeg, hij is ook overleden. Mijn grootmoeder kreeg TBC. Ze lag in het ziekenhuis, zij werd niet weggehaald door de Duitsers, want die waren bang dat ze besmet zouden raken. Zij is in ’42 overleden.

foto’s: Marieke Baljé

 

 

BewarenBewaren

Maria Schuurman was vijftien jaar toen de oorlog begon, ze is nu 92 jaar. Tot haar 72e woonde ze in de Mercatorstraat 109 in een klein huis. Sindsdien woont ze in verzorgingstehuis De Boeg aan de Hoofdweg 495. Hier vertelt ze op de stormachtige 7 juni 2017 aan Issam, Ali en Ylaya van de Boomgaardschool hoe het was om voor, tijdens en na de oorlog in de Mercatorstraat te wonen en wat ze daar allemaal heeft meegemaakt.

Wat vond u er van dat er NSB’ers boven u woonde?
Ik wist dat er op één hoog NSB’ers woonden en op twee hoog een Joodse man, in dezelfde portiek! Ik heb er zelf geen last mee gehad dat er NSB’ers boven ons woonden. Kijk, ik weet niet precies wat ze buiten de deur deden, maar voor ons waren ze goed. En als er iets was, waarsc

huwden ze ons ook wel. Aan de andere kant v

ond ik het ook niet zo prettig, want hun zoon zat bij de Grune Polizei, het was een jongen van mijn leeftijd. En dat is natuurlijk wel heel erg! Maar we konden er niets tegen doen. Al voordat de oorlog was begonnen, waren ze NSB’ers geworden. Ze wisten wel dat er een Joodse man woonde, maar ze hebben hem niet verraden. Na de oorlog heb ik nooit meer wat van ze gehoord, want ze waren aan het eind van de oorlog gevlucht. Dat was begrijpelijk, want ze werden gezocht.

Denkt u dat alle Duitsers slecht waren in de oorlog?
Nee zeker niet,  want op een dag hadden we in de straat een feestdag en toen waren er ook Duitse militairen en toen heb ik met ze staan praten. Ze zeiden tegen mij: “Jullie moeten weten dat wij het ook niet leuk vinden dat wij hier naartoe moeten om te vechten. Wij hebben ook onze vrouw en kinderen thuis”.  Zo begreep ik dat er ook gewone Duitsers waren die het erg vonden dat ze oorlog moesten voeren. Zij waren ook liever thuis.

Wat is het ergste dat u heeft meegemaakt?
Nou, ik haalde boodschappen voor Joodse mensen met mijn zusje, want zij durfden niet meer de straat op. Maar eigenlijk mochten we niet bij deze Joodse mensen komen, dat was te gevaarlijk. Op een dag ging ik met mijn zusje toch naar ze toe, we waren nieuwsgierig of ze er nog woonden. Ze woonden in de Maasstraat en dan moest je een lange trap op. Toen we halverwege de trap waren, zagen we plotseling Duitsers voor hun deur. Ik doe zo tegen mijn zusje, van “Ssstt, mond houden”. Ik krijg het er nog koud van als ik eraan denk. Er stond een hele grote soldaat op de trap met zijn rug naar ons toe, met zijn jas aan en zijn geweer om zijn buik heen. We zagen dat er allemaal Duiters door het huis liepen. Ik schrok heel erg, ik werd ontzettend bang. We draaiden ons om en met drie sprongen waren we beneden. Om de hoek moesten we vreselijk lachen van de zenuwen. Als ze ons gepakt hadden, hadden ze ons vast doodgeschoten omdat we daar niet mochten zijn. Ik denk wel eens, voor hetzelfde geld had ik hier niet meer gezeten, of wie weet wat er met ons was gebeurd. Daar zijn we goed doorheen gekomen.

Wat waren nog meer erge dingen die u heeft meegemaakt?
Op een dag werd er een Joodse vrouw bij ons uit de straat weg gehaald, terwijl dat eigenlijk niet hoefde, omdat ze getrouwd was met een Christelijke man. Ze hadden een zoontje van een jaar of acht en die was er bij toen zijn moeder weggehaald werd. Dus dat jochie hing uit het raam en schreeuwde heel hard om zijn mama, wat logisch is, want zij werd door de Duitsers in een auto geduwd.

Ook was er een man die houtskool ging pakken en hij werd in zijn rug doodgeschoten omdat hij een kooltje had opgepakt wat niet mocht. Hitler was een zwerfzak. Je mocht niks. Je mocht niet eens de straat op ’s avonds. Het was erg bedroevend dat ik dat allemaal meegemaakt heb, het was zonde van deze anders mooie periode van je leven. Nu is het wel beter, omdat er geen oorlog is, maar vroeger warren er geen mobieltjes en liepen we gezellig over straat.

 

Het regent pijpenstelen en Laqaiya en Beyza van de Boomgaardschool rennen over de plassen naar het huis van George van Hoften, Frederik Hendrik plantsoen 46b. Hij gaat ons voor naar zijn woning op 1 hoog. George woonde alleen met zijn vader en moeder in de Aert van Nesstraat 3 op drie hoog. Hij had geen broers en zussen. Hij was drie jaar toen de oorlog begon. Binnen is het donker maar als George de gekleurde lichtjes aandoet roepen de meiden in koor: “Oh wat gezellig!”. Het interview kan beginnen.

 

Had u vriendjes op school?
Nee, ik was namelijk een heel dik kind, ik kreeg thuis goed te eten. Dus ik kon niet goed meekomen, ik werd als laatste gekozen met gym en ik kon ook niet rennen. Op een dag gingen we stiekem op een schip aan de Houtmankade en toen werd ik door een van de jongens in een wandelwagen geduwd die daar op het dek stond. Maar omdat ik zo dik was kon ik er niet meer uit. Ik werd toen gepakt door de schipper. Hij gaf me een harde tik in mijn gezicht, dat voel ik nog als ik eraan denk. Gelukkig mocht ik wel weer naar huis. Maar vriendjes nee, die had ik niet en dat is altijd zo gebleven.

Bent u bang geweest in de oorlog?
Ik ben één keer bang geweest. Toen werden alle hijskranen die bij het IJ stonden opgeblazen en daar kwamen wel honderd mensen op af. Ik ging ook kijken want ik was nieuwsgierig. Er kwam op dat moment een grote wagen met Duitsers en die hielden een razzia. Ze schoten willekeurig mensen neer die stonden te kijken, om de anderen bang te maken. De man naast me had pech, die schoten ze neer en ik kwam half onder die man terecht, onder zijn arm. Dat zal ik nooit vergeten. Ik rende toen heel hard naar huis naar mijn moeder, ik was enorm geschrokken.

Ik heb ook een paard gezien dat werd doodgereden door een jeep met Duitsers. Ze reden keihard tegen het paard aan, ze waren duidelijk gehaast want ze reden heel hard. Dat paard lag toen gewond op straat met zijn buik open. Ik durfde er niet bij te blijven staan. Ik zal het nooit vergeten.

 

Wat heeft u nog meer voor ergs meegemaakt in de oorlog?
Ik liep midden in de oorlog tbc op, dat was toen een levensgevaarlijke en ook besmettelijke ziekte. Waarschijnlijk heb ik dat opgelopen door slecht voedsel. Ik moest naar het sanatorium in Bilthoven. Mijn ouders mochten maar één keer in de 14 dagen op een zondag op bezoek komen. Ik sliep met veertig jongens samen, wij hadden allemaal tbc. We moesten buiten slapen, in de vrieskou, onder een dekentje in de open lucht. Dat was helemaal geen leuke tijd want er waren hele strenge Katholieke nonnen. Omdat ik zelf niet Katholiek ben werd ik altijd achtergesteld. Ik kreeg als laatste te eten en als ik naar de wc moest dan mocht ik niet. “Hou het maar in”, riep die non dan. Alleen omdat ik niet Katholiek was. Ik ben daar twee jaar geweest. Pas na de oorlog mocht ik weer naar huis.

Wat merkte u verder van de oorlog?
Toen ik thuis kwam uit het sanatorium was ik heel mager want ik kreeg niet zo goed te eten bij de nonnen. In Ansterdam was er bijna niks te krijgen. Ik moest ook alles opnieuw leren omdat ik zo lang ziek was geweest. Ik kende de spelregels niet meer van voetballen en ik moest weer leren fietsen. Ik zag ook nog een winkel bij ons op de hoek die helemaal leeg geroofd was. Die was van een kruidenier geweest die NSB-er was. Hij is aan het einde van de oorlog gevlucht. Alle ruiten lagen eruit en alles was kapot gemaakt. Dat vonden we net goed, want die man was een grote verrader geweest.

Hannie Schepers- Oosterhof is tien als de oorlog begint. Michelle, Fancy, Anika en Sabrina van groep 8 van de Boomgaardschool doken flink de geschiedenis in aan de hand van de vele spulletjes die Hannie Schepers uit die tijd heeft bewaard. Ze voelden echt geld van vroeger en bewonderden de penning met Hannie Schepers’ meisjesnaam erop, die zij in oorlogstijd droeg voor het geval er iets heel erg mis zou gaan…

Hoe merkte u dat het oorlog was?
‘Eerst doordat we bommen hoorden neerkomen. Daarna, een paar dagen nadat de oorlog was uitgebroken, hoorden we dat Rotterdam helemaal plat was gebombardeerd. Het was dus oorlog. Bij waar later de Postbank werd gebouwd, aan de Haarlemmerweg, reden de treinen van de Duitsers, volgeladen met explosieven. Uit Engeland kwamen de vliegtuigen die dát weer wilden bombarderen. Je hoorde soms wel een plof. Dan moest je schuilen. Ik begreep het goed, al was ik nog een kind. Je voelde wel een soort angst, maar je speelde ook gewoon nog buiten, hoor. Alleen moest je op een bepaald tijdstip binnen zijn van de Duitsers. Er was één heel spannend moment, toen ik aan het eind van de oorlog met een vriendin bij de Velserweg, bij Sloterdijk, op het land tarwe ging pikken. We werden gepakt, een soldaat greep de bagagedrager van m’n fiets, ik kwam los en we zijn heel snel weggefietst. Hij had kunnen schieten, maar dat deed hij niet.’

U heeft veel spulletjes bewaard, zien we!
‘Heel veel. Onder andere geld uit die tijd, illegale blaadjes die mijn vader stencilde, lege pakjes kauwgum en sigaretten, granaatscherven, een poster van een soldaat en mijn penning. Daar staat mijn meisjesnaam op – Henriette Oosterhof – en mijn adres, toen nog met ‘sch’ geschreven: Bosch en Lommerweg 43. Die penning droeg ik om m’n nek. Stel dat er wat gebeurde, dan wisten ze wie ik was. Ja, je ging gewoon naar buiten als kind. Soms moest ik eten halen, met voedselbonnen. Dan probeerde je wel stiekem zo’n bon achter te houden door de bakker af te leiden. Buiten gingen we als kind granaatscherven zoeken.  Dan zei je: ‘Oh wat heb jij een mooie, mag ik die?’ Die ruilde je dan. Je had geen tv, amper radio, dus daarmee vermaakten wij onszelf. In Nunspeet, waar we wel eens naartoe gingen om familie te bezoeken, heb ik een keer in een neergestort vliegtuig gespeeld. Die lag schuin, daar kropen we zo in.’

Kende u NSB’ers?
‘Op school hadden we twee  kinderen van NSB-ouders; die kinderen zaten dan bij de Jeugdstorm. Maar weet je, sommige NSB’ers waren al lid voor het oorlog was. Die dachten: dat is het! Die wilden daar graag bij. Toen het zo extreem werd, gingen sommige er wel uit. Of we die kinderen in de klas pestten? Nee, want dan kon je worden aangegeven. Ons noemden ze de ‘Rooien’, omdat mijn vader links was, zoals je nu van de PvdA bent. Heel de Bos en Lommerweg was ‘rood’. Mijn moeder was ook heel democratisch ingesteld; die vond in die tijd al dat je als vrouw ook mee mocht praten. Het was een heel andere tijd. Een telefoon had je niet; je kon bellen bij de melkboer. We hadden alleen een houten radio met draaiknoppen, maar dat was verboden door de Duitsers. Mijn vader wilde niet dat ze ‘m afpakten en heeft ‘m toen in de tuin begraven. Na de bevrijding hebben we ‘m opgegraven, maar er was niks meer van over.’
  

Frits Neijts (88) staat ons aan het einde van de galerij al vrolijk op te wachten. Zijn vrouw Ans (86) zit in een grote leunstoel in de woonkamer. Frits was bijna 13 jaar toen de oorlog begon. Hij heeft tijdens de oorlog in de Bestevaerstraat gewoond, het nummer weet hij niet meer. Ans heeft in de Vespuccistraat 32- 2 hoog gewoond. Nadat Aya en Dounia van de Boomgaardschool hebben geholpen met het inschenken van de cola en Anil zijn vragen nog eens bestudeert, gaat het interview van start.

We hebben gelezen dat uw vader was ondergedoken, waarom?
Frits: Ik had een Joodse vader en een Christelijke moeder. Mijn moeder zat in het bestuur van de SDAP, dat was de voorloper van de PVDA in Amsterdam en zij hoorde van de socialisten in Duitsland dat de Joden vervolgd werden en in concentratiekampen werden vermoord. Toen zei mijn moeder: “vader je moet onderduiken”. En dat heeft hij gedaan, vier jaar lang, boven een drogisterij en zo heeft hij zijn leven gered.

Is er nog andere familie omgekomen?
Frits: Mijn vier tantes zijn allemaal vergast in concentratiekampen. In de oorlog woonden ze in Amsterdam-Zuid. Ik ging er vaak met mijn moeder heen om eten te brengen. Moeder zei tegen mijn tantes: “Jullie mogen niet de straat op met die Jodenster. Dat is veel te gevraarlijk”. En: “Jullie moeten onderduiken!”.  Maar mijn tantes geloofden niet dat ze vergast werden. Ze zeiden: “Nee hoor, we moeten naar Duitsland om te werken en we komen terug!”. Maar ze kwamen niet terug.

Wat is het spannendste dat u heeft meegemaakt?
Frits: Ik woonde op een gegeven moment in Noord en had daar een vriendje, Pietje Douma. Ik kwam vaak bij hem thuis. Ik werkte toen bij een dependance van een geneesmiddelenfabrikant. De Douma’s waren communisten en die zaten allemaal in het verzet. De leider van hun groep zei tegen mij: “Jij werkt toch bij die fabriek? Kan jij aan vitaminen en pleisters en verband komen?”. Dat hadden ze nodig voor het verzet. Toevalig werkte ik op die afdeling. En zo verstopte ik aan het eind van de werkdag vitamines en zo in mijn sportkousen, waar ik elastieken omheen bond. Beneden zat een portier en daar hing een kauwgomballenautomaat met rode en groene stuiters erin. Als je een rooie trok dan werd je gefouilleerd door de portier en als je een groene trok mocht je doorlopen. Dat ging tien keer goed bij mij en de elfde keer werd ik gepakt. Ik moest naar het kantoor naar een Duitse officier. Het was een grijze oude man, ik zie hem nog zo zitten. Half in het Duits vroeg hij; “Waarom pik jij?”.  Ik begon te huilen en zei: “Wij hebben thuis geen eten meer en mijn familie heeft honger”. Hij keek naar me en zei toen: “ Eigenlijk moet ik je uitleveren, maar je bent nog een kind, dus ga maar”. En dat heeft mijn leven gered.

Wat deed uw moeder toen?
Frits: De familie Douma werd opgepakt en omdat ik had gestolen, werd mijn moeder bang. Ze besloot met mij en mijn twee broers te verhuizen. Nadat we waren verhuisd viel er een brandbom op het huis. Aan de overkant waren namelijk de Fokkerfabrieken en de Engelsen bombardeerden die fabrieken en er vielen af en toe ook wat bommen naast. Dus als we niet waren verhuisd had ik hier nu niet gestaan. In de oorlog had ik een engeltje op mijn schouder.

Mevrouw Neijts, wat is het ergste wat u heeft meegemaakt?
Mijn vader en ook mijn zus zaten in het verzet en op een nacht stond de Duitse politie voor de deur. Ik was toen elf jaar. Er werd hard op de deur gebonkt, we wisten meteen: “Dit is foute boel”. Mijn moeder deed de deur open en mijn vader moest zijn bed uit en werd meegenomen. Hij heeft in totaal in drie gevangenissen gezeten. Maar mijn vader had open tbc, hij hoestte bloed. Dat was heel erg besmettelijk en de Duitsers waren panisch voor tbc, dus mocht hij naar huis. Dat moment zal ik nooit vergeten. Het was op een woensdag. Mijn moeder werkte en de sleutel van de voordeur was weg toen ik thuiskwam, die lag altijd onder de mat. Ik dacht; mijn moeder is al thuis! Dus ik ga naar binnen en daar zit mijn vader aan tafel! Hij heeft de oorlog overleefd maar acht jaar na de oorlog is hij, veel te jong, overleden.

Hoe was de Hongerwinter voor u meneer Neijts?
Ik was aardappelen gaan halen in West- Friesland. Toen ik thuis kwam lag er een briefje van mijn moeder: Wij zijn naar familie in Groningen, kom ons achterna. En dat heb ik ook gedaan, helemaal lopend. Soms werd er een hond op me afgestuurd, soms kreeg ik heel veel te eten. We zijn tot de bevrijding in Groningen gebleven. Het waren geweldige mensen.

 

Mevrouw Buijse was negen jaar toen de oorlog begon, ze is nu 86 jaar. Ze woonde toen in de Bestevaarstraat op 7-2 hoog met haar vader en twee oudere zusjes. Eddine, Badreddine, Emirhan van de Boomgaardschool en Glaudia, Diyae, Hadi en Fahim van de Mutatulischool zitten aan de grote ovale kamer in de hoek van de woonkamer. Ze kijken hun ogen uit in het gezellige volle huis op de Admiraal de Ruyterweg. Vooral de muur met de rode bakstenen vinden ze erg mooi. Ze krijgen limonade met een koek. Ondanks de grote groep stelt iedereen netjes om beurten zijn vraag. Aan het einde van het interview laat mevrouw ook nog een oude knijpkat en oude lucifers rondgaan.

Kende u mensen die in het verzet zaten?
Ja. Ikzelf, mijn zus en ook mijn vader zaten in het verzet. Ik was pas negen jaar maar ik hielp mijn zes jaar oudere zus al. Ze kon heel goed typen en ze heeft illegale krantjes getypt. Ik moest dan een stapel wegbrengen en iemand anders bracht ze weer rond. Henk, een jongen van 22 jaar, zat ook in het verzet en op een dag moest hij spullen brengen naar Friesland. Mijn zus durfde niet mee en vroeg toen aan mij of ik mee wilde en ik zei meteen ja. Ik moest mee als zijn beschermengel. Dat werd een heel spannende tocht, we gingen helemaal langs de oorlogslinie op weg naar Friesland, op een fiets met strobanden.  We werden onderweg vaak beschoten door Engelse vliegtuigen, die doken dan naar beneden en schoten op de Duitsers die daar op die landwegen reden. Maar wij fietsten daar ook. Soms moesten we plat op de grond vallen om niet geraakt te worden. Ook ging ik op de fiets langs de boeren voor aardappelen. Een keer werd ik staande gehouden door de Duitsers. Gelukkig zei een hele aardige meneeri: “Kom maar achter mijn rug staan, dan zien ze je niet”. Ik bracht de aardappelen naar zijn huis en ik mocht ze komen ophalen als er geen controle meer was.

Was u vaak bang?
Ja, toen Henk en ik werden aangehouden. Ik sprong meteen van mijn fiets zoals me was verteld. De Duitse politie schreeuwde: “Wat zit er in die koffer?”. Ik stond te trillen maar ik deed alsof er niets aan de hand was. Mijn kleren zaten erin maar Henk had zelf allemaal verboden dingen bij zich. Wat precies mocht ik niet weten, dat was te gevaarlijk. Toen was ik heel bang. Maar we mochten toch doorrijden! We waren blij, want Henk was er niet levend vanaf gekomen als hij gepakt was. Ik heb nooit geweten wat hij allemaal bij zich had. Ik bleef in Friesland achter en Henk is alleen terug gegaan. Hij is toen weer gepakt. Hij heeft later verteld dat hij er aan de voorkant van het politiebureau inkwam en er aan de andere kant weer uit was gelopen. Hij heeft heel veel geluk gehad.

Heb je nog wel leuke dingen gedaan in de oorlog?
Soms, want er was niet veel om mee te spelen. De Duitsers hadden ons land echt leeggeroofd. Thuis hadden we nog wel wat spelletjes. Mijn vader maakte mooie puzzels. Hij maakte ook wel spelletjes van papier en we speelden buiten, want er stonden nog helemaal geen auto’s in de straat. Ik weet nog dat op nummer 13 op één hoog NSB-ers woonden. Dan ging ik met de buurtkinderen aanbellen en roepen naar die NSB-ers. Maar ze reageerden natuurlijk niet.

Er gebeurde natuurlijk vreselijke dingen zoals de razzia’s maar soms gebeurde er ook wel iets goeds. Want op een avond was er een Duitser in de gracht gevallen en die heeft onze juf eruit gehaald, dat kan ik me goed herinneren.

Ik zou jullie nog wel een belangrijke les willen meegeven: “Respecteer elkaar. Jij gelooft misschien in Allah of in Boedha en ik in Jezus, maar dat maakt niks uit. Je bent allemaal een mens, dus ga in liefde met elkaar om en hou van andere mensen net zoals je van jezelf houdt”.

 

Al erg vroeg op een dinsdagochtend werden we verwacht bij mevrouw Mien Hak, die ons hartelijk ontving met sinas en een ijsje. We vonden het spannend en heel bijzonder dat zij haar verhaal met ons wilde delen. Terwijl ze haar verhaal vertelde, verbaasden we ons over hoe creatief mensen waren in de oorlog om te kunnen overleven. Om deze ontmoeting niet te vergeten, vroegen we ook aan onze begeleider om een foto van ons met mevrouw Hak te maken op het einde van het interview. Dat vond ze erg leuk.

Wat herinnert u zich nog van de oorlog?
Van het begin heb ik niet veel meegekregen, ik was drie toen de oorlog begon en acht toen deze was afgelopen. Ik herinner me dat we niet altijd op straat mochten spelen. Iedere avond moesten we naar binnen vóór spertijd, om 8 uur. Overdag reed de Grüne Polizei ook vaak langs, dat herinner ik me levendig. Ze riepen dan ‘Aus, Aus!’, en dan moesten we allemaal naar binnen snellen tot ze terug weg waren. Daar waren we erg bang van. Mensen waren ook erg creatief, omdat er zo weinig levensmiddelen beschikbaar waren. Zo herinner ik me bijvoorbeeld een groot tekort aan kleren. Vroeger hadden mensen hele dikke gordijnen, en dan werden daar bijvoorbeeld jasjes van gemaakt voor in de winter. Of als de meisjes uit hun jurkjes groeiden, dan naaiden we er een stukje laken aan zodat ze het konden blijven dragen. Nieuwe kleren kopen was geen optie: die waren amper te vinden en bovendien erg duur.

Heeft u ook eens iets engs meegemaakt?
Ja, het engste dat ik meemaakte was toen een man op klaarlichte dag voor mijn ogen werd neergeschoten door een Duitser. Ik wandelde met mijn moeder over straat, en zag dat een Duitser een geweer op een man richtte. Hij moest tegen een muur gaan staan, en enkele seconden later lag hij dood op de grond. Ik was nog heel erg klein, maar dat beeld zal ik nooit vergeten.

Hoe overleefde u de hongerwinter?
Nou, ik herinner me niet echt dat ik honger had. Ik heb wel vaak dingen gegeten die je nu nooit meer zou eten, zoals gekookte bloembollen en gebakken suikerbieten. Daar werden plakken van gesneden, en als er meel was, werd het door de meel gehaald. Dat bakte mijn moeder in een koekenpan, een beetje zoals beignets. Er waren ook gaarkeukens waar je met je pannetje een schep eten kon halen, en dat deden mijn ouders ook.Tijdens de Hongerwinter was er zo weinig en zo slecht eten dat mijn vader er hongeroedeem van opliep, waardoor zijn voeten helemaal opzwollen. Toen de oorlog afgelopen was, kwamen er vliegtuigen en die gooiden hier wit brood, gecondenseerde melk en crackers naar beneden. Het uitdelen werd  gecontroleerd, zodat iedereen wat kreeg. Gelukkig keerden mijn ouders toen met al deze lekkernijen naar huis. Naderhand kreeg mijn vader ook medicijnen voor zijn hongeroedeem en ging het snel beter.

 

 

Stien de Koning-Trok (80) is drie jaar wanneer de oorlog uitbreekt. Zo jong maakte de oorlog een grote indruk op haar en daarom weet ze nog veel. In haar warme huis vertelt ze op 30 mei 2017 aan Chaima, Anissa en Cathy van de Boomgaardschool hoe ze de oorlog heeft ervaren.

Ben u tijdens de oorlog bang geweest?
O ja, het was soms erg eng. Zeker als de vliegtuigen overvlogen. Je moest het hele huis donker maken, verduisteren heet dat. Als het luchtalarm afging konden we nergens heen, we hadden geen schuilkelder. We zaten onder de trap of onder de tafel. Als de vliegtuigen zacht zoemden, waren het Engelsen en dan wisten we dat het schieten zou beginnen. Was het een grommend vliegtuig, dan waren het meestal Duitsers. Vlakbij in de Van Bossestraat is een bom gevallen. Wij moesten toen naar mijn tante in Amsterdam-Oost lopen, totdat die bom onschadelijk was gemaakt.

Heeft u honger gehad?
Er was in de Hongerwinter niks te eten en mijn vader werd ziek, hij kreeg TBC en is in het laatste jaar van de oorlog overleden. Twee broers werkten in Duitsland, we hadden geen plek om onder te duiken en dat durfden ze ook niet. Een andere broer heeft in kamp Vught gezeten, hij is daaruit ontsnapt en heeft daarna ondergedoken gezeten bij boeren. Na de oorlog zijn ze alle drie naar huis komen lopen. We waren in die laatste winter dus met tien mensen in huis. We hebben tulpenbollen gegeten en koekjes gemaakt van geraspte suikerbiet, daar kreeg je keelpijn van. Onze buurman ging helemaal naar Sint Pancras lopen, in de buurt van Alkmaar, om daar voor ons spullen te ruilen voor eten, een mooie ketting of een klok. De boeren daar zijn er heel rijk van geworden en wij hadden bijvoorbeeld niet eens echte schoenen. We liepen op stukken hout die we met riempjes aan onze voeten deden.

Wat vond u van de NSB?
Verschrikkelijk! In de straat was een NSB-er die zelfs zijn eigen moeder had verraden, zo gehersenspoeld was hij. Mijn buurmeisje ging met een Duitse soldaat, dat mocht ze niet, dus haar ouders sloten haar op, maar dan klom ze met aan elkaar geknoopte lakens uit het raam. Maar niet alle Duitsers waren slecht, sommige van die soldaten moesten ook gewoon. Een ander buurmeisje werd na de oorlog kaalgeschoren. Er werd met menie een hakenkruis op haar hoofd getekend en ze werd verderop in de straat op de piesbak gezet. Jonge jongens haalden de meisjes die met Duitsers waren gegaan met de handkar op. Een van mijn buurvrouwen was met een Duitser getrouwd en toen ze haar kwamen halen, dreigde ze kokend water over de jongens heen te gooien. Ze is toen over de zolder gevlucht.

Hoe heeft u de bevrijding ervaren?
Ik weet nog heel goed dat de Engelsen met hun tanks door de straat reden en chocola en sigaretten uitdeelden. We dansten op straat en iedereen was vrolijk. Mijn buurvrouw had enorm verdriet, zij had vier kinderen in de oorlog verloren, waaronder het meisje dat altijd uit het raam klom. Ik zal nooit vergeten hoe kostbaar onze vrijheid is!

Bram Claassen woont in Maarssenbroek en heeft tijdens de oorlog in de Bestevaerstraat 177-2 gewoond. Daar hebben we afgesproken.  In het zonnetje vertelt Bram aan Mimoune, Arlena, Maya en Lakisha van de Multatulischool wat hij allemaal heeft meegemaakt.

Hoe was het begin van de oorlog voor u?
Ik was 7 jaar toen de oorlog begon. Ik was als kind alleen met mijn ouders.  In het begin van de oorlog hebben we geen nare dingen meegemaakt. Hier woonden allemaal vriendjes van mij. We gingen kijken naar de Duitsers, we wisten niet eens wat dat waren.  De Duitsers kwamen hier met motor en zijspan aan en die reden allemaal over de Admiraal de Ruiterweg. Dat was voor mij het begin van de oorlog. Ik zag als jongen hier veel gevechten in de lucht, dat vond ik alleen maar spannend. Soms werd er een geraakt, dan zagen we een vliegtuig brandend naar beneden komen. In de straat vielen de granaatscherven.

Wat deed u met uw vriendjes?
Wij ging lopend naar Sloterdijk, dat was toen een heel klein dorpje en daarachter was land met suikerbieten. Die werden opgehaald met paard en wagen. Dan sprong een van ons stiekem achter op de kar en dan gooiden we die bieten eraf. Mijn vader maakte er dan suiker en stroop van. Soms waren we heel bang want als de soldaten ons zagen dan kwamen ze met hun geweren achter ons aan.

Wat is het spannendste dat u heeft meegemaakt?
Op een dag kwam mijn vader thuis, het was 1943 en hij had een Joodse jongen bij zich van 17 jaar oud. Hij heette Nico zei mijn vader. Zijn hele familie was al afgevoerd naar Duitsland. Hij kwam uit Amsterdam-Noord en was gevlucht uit de Jodenbuurt. Mijn moeder schrok en riep: “Hoe kan je dat nu doen?” Maar Frank mocht toch blijven. We moesten hem wel ergens verstoppen.  In deze huizen was in de woonkamer een hele diepe kast. Mijn vader maakte daarin een schot met planken en als de Duitsers kwamen moesten we Frank erin stoppen. Op een dag kwamen er soldaten, de angst van mijn moeder zal ik nooit vergeten. Gelukkig kwamen ze voor 1 hoog en niet voor ons.

Wat is er met de onderduiker gebeurd?
Frank hield erg van toneel spelen en als mijn ouders er niet waren dan ging hij verkleed voor het raam staan. Alle buurtkinderen stonden dan te kijken. Ze riepen heel hard: “Nog een keer! Nog een keer!” Mijn ouders wisten niet dat hij dit deed en ik durfde het niet te vertellen. Toen hebben de buren mijn ouders gewaarschuwd. Mijn vader heeft hem naar een ander onderduikadres gebracht met de tram. Na de oorlog heb ik ontdekt dat hij eigenlijk Izaak Komkommer heet, dat is een typisch Joodse naam, maar bij ons heette hij Dick Scheffer want je moest je naam veranderen. Hij is later een hele bekende acteur geworden die in allemaal films zoals Flodder heeft gespeeld en in toneelstukken.

Hoe was het laatste jaar van de oorlog voor u?
Het laatste jaar van de oorlog zijn mijn ouders en ik helemaal naar Friesland gefietst, naar kennissen. 180 km in totaal. Dat was een hele spannende tocht want de vliegtuigen schoten op de Duitsers die langs ons reden. Dan doken we snel de greppel in.  Bij onze kennissen hadden we veel geluk, ze hadden zelfs vlees en eieren. Dat hadden we in Amsterdam allang niet meer.

Wij, Merel, Aya, Fatmanur en Ayhush van de Multatulischool, gingen op bezoek bij mevrouw de Koning. Tijdens de oorlog woonde ze samen met haar tien broers en zussen en haar ouders in de Van Hallstraat. Zij was de jongste van het gezin en dus nog maar een kleuter toen de oorlog begon. Toch zijn de gebeurtenissen haar erg bijgebleven.

Begreep u als kind dat het oorlog was?
‘In het begin niet, want ja, wij wisten helemaal niet wat oorlog was. Op een gegeven moment kwamen er vliegtuigen en zeiden mijn ouders: “Het is oorlog!” Dat is wat ik me ervan herinner. Op een dag is er een bom gevallen hier in de straat, maar die was niet ontploft. Toen begreep ik wel dat het erg gevaarlijk was, want de hele buurt moest evacueren. Mijn tante woonde in Oost en we zijn toen helemaal naar daar gewandeld. We gingen lopen, want er waren geen vervoersmiddelen. Jullie vinden een fiets nu heel normaal, maar dat was tijdens de oorlog niet zo. We hadden ook geen schoenen. We droegen houten kleppers en ’s zomers wandelden we zonder schoenen, en ja, dan wandel je ook wel eens in glas. Het was een verschrikkelijke tijd.’

Heeft u erge honger gehad?
‘Niet echt, want onze bovenbuurman was een geweldige man. Hij ging helemaal naar de boeren wandelen in Alkmaar en Sint Pancras en ruilde al zijn kostbare spullen voor eten. Wat hij had, daar kregen wij ook van. Het was heel anders in die tijd met buren, er was veel meer samenhorigheid. Alle elf kinderen kregen iedere dag twee boterhammen van de buurman, dat was geweldig. Hij maakte ook vaak een grote stamppot, en daar kregen we allemaal een lepel van. We hadden ook bonnen. Iedereen kreeg een half brood voor de hele week. Je moest uren in de rij staan en soms was het uitverkocht als het jouw beurt was. Dan moest je op zoek naar een andere bakker. Het brood was klef en bruin, maar het was alles wat we hadden. Bij de bevrijding heeft Zweden brood uit vliegtuigen naar beneden gegooid boven het Westerpark, en dat was mooi wit brood, net cake. Iedereen hoorde het en ging er heen. Het was het recht van de sterkste, maar ik heb toen een brood gehad, heerlijk!’

Wat is het spannendste dat u heeft meegemaakt?
‘Mijn zwager zat ondergedoken. Hij moest naar Duitsland om te werken, zoals de meeste mannen, en dat wilde hij niet. Op een dag kwamen de Duitsers en hij wandelde naar beneden op zijn sokken. De Duitsers riepen: “We moeten bij Treep zijn!” en hij antwoordde: “Dan moet u drie hoog wezen!” Maar je zag duidelijk dat hij daar zelf woonde want hij liep op zijn sokken. Hij wandelde zelf naar boven en kon via het dak ontsnappen, want de Duitsers hadden eerst niet door dat hij het was. Ze hebben nog geprobeerd hem neer te schieten, maar dat mislukte. Hij heeft geluk gehad, want als je ondergedoken zat en je werd opgepakt, dan moest je naar een concentratiekamp.’