Julius, Olivier en Eva van de Rijk Kramerschool in Amsterdam-West interviewen meneer Henk Smit op school.  Hij zit al klaar in een gezellig kamertje met sap en lekkere koekjes. In de oorlog woonde hij ook in Amsterdam-West.

Hoe oud was u toen de oorlog begon en wat merkte u daarvan?
‘Ik was 6 jaar en woonde met mijn ouders op de Van Oldenbarneveldtstraat nummer 10. Dit was mijn buurtje. Ik zat op een Franse school, maar de Duitsers vonden dat niks. Dus die school werd opgeheven en toen moest ik ineens naar een andere school.’
‘Na 1941 mochten Joodse mensen bijna niks meer, Joodse leraren werden ontslagen en ze hebben toen ontzettend veel Joodse mensen opgehaald. Ik herinner me ook dat er schuilkelders werden gebouwd in de stad. Als het alarm afging, was het de bedoeling dat je daar heen ging. Maar die schuilkelders stelden helemaal niks voor. We moesten ook onze ramen afplakken, zodat er geen licht naar buiten kwam, dan wisten de vliegtuigen niet waar ze waren.’

Hadden jullie het zwaar in de oorlog?
‘Ik was 8 jaar en mijn moeder was veel ziek en mijn vader was veel weg, daarom kookte ik vaak. Later in de oorlog was er geen gas meer. Toen moest ik een potje met eten op de houtkachel warm maken.  Maar er was geen hout, dus hakte ik de planken van de wandkast in stukjes om toch vuur te kunnen stoken. We ruilden veel met andere mensen, bijvoorbeeld wat groente tegen wat aardappelen. Later was er steeds minder eten. We hadden een hondje, die moest een keer een behoefte doen, toen is hij gewoon door iemand meegenomen. Mensen hebben ook bloembollen gegeten. Bij ons thuis was het gelukkig niet zo erg. Maar alles was op rantsoen. Je had bijvoorbeeld ‘schuifkaas’, zo noemden we dat, dat was maar een heel klein stukje kaas. Dan schoof je dat over je boterham zodat je bij de laatste hap nog net een lekker stukje kaas had.’

Hoe heeft u de hongerwinter overleefd?
‘Toen er steeds minder te eten was, ben ik in januari 1945 buiten Amsterdam bij een boer gaan wonen, in de Wieringermeer. Ik werkte mee op het land en dat vond ik fijn. De boerin was een beetje hard. Ik moest me bijvoorbeeld wassen in een teil met ijskoud water. De boer was ook heel aardig voor andere mensen. Mijn vader is een keer langs gekomen om wat eten mee te nemen. Daardoor wist ik dat mijn ouders nog leefden. Ik bleef daar tot 17 april 1945. Toen werd de Wieringermeer onder water gezet. Ik kreeg een plekje bij de boerenknecht en zijn vrouw in Nieuwe Niedorp. Ik ging pas eind juni terug naar huis. Mijn moeder was erg ziek, ze lag in het ziekenhuis en heeft niet lang meer geleefd.’

‘De oorlog in de Oekraïne, heeft me erg geraakt. Alles is weer naar boven gekomen; de kou, geen eten en dan hadden wij nog niet eens de bombardementen. Maar kou en honger vergeet je niet.’

 

 

Lieve, Lucas en Derek van de Rijk Kramerschool in Amsterdam West bezoeken mevrouw Helma Brouwers. Ze spreken met haar op de zolder. Tijdens de oorlog woonden meneer en mevrouw Taylor in het huis. Zij hielpen het verzet om vanuit hun huis berichten te verzenden

Hoe ging dat verzenden precies?
‘Pierre Coronel zat in het verzet en kwam hier in huis steeds langs met een zender. Communicatie is vooral in de oorlog ontzettend belangrijk, dan kun je elkaar bijvoorbeeld waarschuwen. Maar de Duitsers hadden peilauto’s waarmee ze radiogolven konden opvangen. Daarmee konden ze de zender makkelijk vinden. Daarom zenden ze niet alleen op één plek, maar op allemaal verschillende adressen in Amsterdam. Jan Thijsen, de neef van schrijver Theo Thijssen, woonde hierachter en had een heel netwerk met zenders opgezet.’

Was het niet heel gevaarlijk?
‘Ja dat was zeker gevaarlijk, ook voor meneer en mevrouw Taylor, want als je werd ontdekt, werd iedereen gedood. Daarom moesten ze heel voorzichtig zijn. Iemand ging dan met een koffertje met de zender naar een adres. Vaak waren het vrouwen die zich hadden verkleed als verpleegster. Het leek of ze een röntgenapparaat bij zich hadden. Of ze deden al een paar dagen van tevoren een draadje aan een huis dat leek om een zenderdraadje. Maar dit was een nepdraadje. Dan kwamen de Duitsers kijken en was er niks in huis te vinden. Een paar dagen later kwam dan het echte zenderdraadje. De Duitsers hadden dan geen interesse meer.’
‘Tijdens het zenden hadden ze mensen buiten staan, die keken of er een peilwagen kwam. Je mocht niet langer dan twintig minuten zenden. En steeds op een andere golflengte.  Pierre Coronel gebruikte codes.  Helaas heeft Pierre Coronel het niet overleefd.’

Hoe is hij uiteindelijk toch gepakt?
‘In de hongerwinter was er weinig stroom en de zenders waren haast niet te gebruiken. In een ziekenhuis hebben ze aggregaten, dus ze zijn vanuit de kelder van het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis gaan zenden. Maar op een gegeven moment was er een inval. Pierre Coronel was aan het zenden en had altijd een pistool bij zich.  Hij was niet bang, hij was al twee keer ontsnapt. Dus toen die Duitsers binnen kwamen, heeft hij meteen om zich heen geschoten en hij heeft twee Duitsers gedood, maar er waren er te veel en eentje heeft hem toen doodgeschoten.’

Stach, Manar, Linde en Tijler van de Rijk Kramerschool in Amsterdam-West gaan met de tram naar mevrouw Dorien Jacobs. Ze is 80 jaar oud als de kinderen haar bezoeken. Ze is in de oorlog geboren, in 1943.

Heeft u zelf herinneringen aan de oorlog?
‘Ik was pas 1 jaar oud toen de hongerwinter begon. Mijn vader had speciaal voor mij een babyboek gekocht, daarin is hij gaan schrijven. Het was aan mij gericht en het ging over hoe erg het was in de hongerwinter. Hij schreef de boodschap: ‘Zodat jij later zult weten dat je in zeer moeilijke tijden werd geboren.’ Hij wilde dat het niet vergeten zou worden. Na de oorlog is hij weer opgehouden met schrijven. Ik heb het boek pas ontdekt nadat mijn moeder was overleden. Ik was ervan ondersteboven toen ik dat dagboek vond, want tijdens zijn leven wist ik niet dat het bestond.’

Hadden uw ouders genoeg eten tijdens de oorlog?’
Ik heb geen hongergeleden in de oorlog. Ik zat in een luxepositie. Mijn vader had een kledingzaak. Hij had die al voor de oorlog en in de oorlog heeft hij die winkel gebruikt om spullen te ruilen, bijvoorbeeld voor eten. Ik weet niet wat hij ruilde en hoe hij dat deed. Als ik het babyboek zou hebben gelezen toen hij nog leefde, had ik hem daarover kunnen vragen. Ik vind het erg jammer dat ik dat niet meer kan vragen.’
‘Mijn moeder is wel op fietsen zonder banden de stad uit gefietst, naar boeren om voedsel te halen. Ze fietste op de velgen, dus zonder banden. We hadden een dienstmeisje die uit Lutjebroek kwam en zij zorgde er ook voor dat we wel eten hadden. Ik heb zelf niet in een slechte positie gezeten, maar heel veel mensen wel.’

Kende u mensen die bij NSB zaten?
‘Mijn ouders waren niet lid van de NSB, maar helaas was de oudste broer van mijn vader dat wel. En die is ook opgepakt na de oorlog. Ik heb hem nog gekend. Dat was geen prettig persoon. Mijn vader heeft het niet fijn gevonden dat zijn broer is veroordeeld. Hij ging ook altijd nog naar de dodenherdenking. En ik ben dat ook blijven doen.’

Hoe heette uw vader?
‘Hij heette Gerard. Hij is geboren in 1910 en 69 jaar geworden. Mijn vader was een Fries, Dijkstra was zijn achternaam. In de oorlog heeft hij nog twee keer de Elfstedentocht geschaatst. Die ging gewoon door.’

 

 

Mark Fonds komt met zijn fiets naar de ingang van Ecodorp Bergen. Het weer is heel slecht, waardoor het helaas niet mogelijk is om met de kinderen richting de bunker te fietsen. Dus het interview wordt verplaatst naar de centrale ruimte van Ecodorp Bergen. Gelukkig zitten ze binnen, want het begint op dat moment erg hard te regenen en hagelen. Julie, Teun en Eline van de Willem-Alexanderschool in Bergen hebben alle vragen over Karel Alexander Bosman, de opa van meneer Fonds, goed voorbereid en zijn erg benieuwd naar het verhaal.

Vond uw opa het leuk om piloot te zijn?
‘Mijn opa wilde als kind al heel graag piloot worden, maar dat kon je alleen worden door in het leger een opleiding te volgen. Toen mijn opa op zijn 22^ste die opleiding volgde, brak de oorlog uit en kwam hij als piloot in de oorlog terecht, eigenlijk per ongeluk dus. Heel veel piloten werkten bij het leger omdat ze graag wilden vliegen. Toen de oorlog uitbrak werden ze allemaal ingezet. Mijn opa werd gestationeerd op het vliegveld in Bergen. Dat vond hij helemaal niet leuk. Hij wilde vliegen, maar geen oorlog voeren.’

Hoe begon de oorlog voor uw opa?
‘Toen Duitsland Nederland bezette en het vliegveld in Bergen gebombardeerd werd zat mijn opa in zijn vliegtuig; dat werd kapotgeschoten en is neergestort. Mijn opa sprong eruit met een parachute en heeft het overleefd. Alle piloten vluchtten toen onder de grond; die kelders en gangen liggen hier nog onder het oude vliegveld.’

Is uw opa opgepakt?
‘Toen Duitsland hier de dienst uitmaakte, is mijn opa is opgepakt en heeft hij in Schoorl in een kamp gezeten. Alle Nederlandse piloten werden opgesloten omdat de Duitsers bang waren dat ze, hup, met de vliegtuigen die er nog waren naar Engeland zouden gaan. Sommigen hebben dat inderdaad geprobeerd.

Mijn opa deelde later ook voedselbonnen uit aan mensen die ondergedoken zaten. Er was heel weinig eten en daarom kreeg iedereen voedselbonnen, maar onderduikers kregen dat natuurlijk niet. Dus waren er mensen die voedselbonnen regelden en uitdeelden, zoals mijn opa.

Was uw opa Joods?
‘Nee, maar zijn vrouw, mijn oma, was wel Joods en kwam uit een gezin met tien kinderen. Mijn opa haalde mijn oma uit Amsterdam en mijn oma is de enige die de oorlog overleefde door zich in Bergen niet als Jodin in te schrijven. Al haar broertjes en zusjes zijn gestorven in een concentratiekamp, afschuwelijk.’

Hoe was de bevrijding voor uw opa?
‘Hij vloog nog twee missies aan het einde van de oorlog, waarbij beide toestellen kapot werden geschoten. Dat was tijdens een vlucht naar de Van Brienenoordbrug, toen werd Alexander uit de lucht geschoten en zweefde hij aan een parachute boven Rotterdam. Na de oorlog werd hij piloot bij de KLM en heeft zijn hele leven gevlogen. Zijn droom om piloot te worden en veel te vliegen kwam dus uit.’

U woont nu op het vliegveld waar uw opa gestationeerd was tijdens de oorlog. Hoe is dat?
‘Toen ik hier kwam wonen, wist ik niet dat mijn opa hier gelegerd was, dat ontdekte ik later pas. Mijn vrouw en ik waren op zoek naar een plek waar we vrede konden vinden en kwamen hier terecht. Dat is wel een contrast; vroeger was dit oorlogsgebied en een militair vliegveld en nu willen we hier een vreedzame plek van maken.’

Marc Driessen (1936) komt op de fiets naar de Willem-Alexanderschool in Bergen voor het interview. Hij is er al om 9 uur en is doorweekt na een hele heftige hagelbui. Na een kopje koffie en een gesprekje met de directrice van de school nemen Sam, Wies en Sebastiaan hem mee naar de speelkamer, waar het interview plaatsvindt. De kinderen hebben er veel zin in en ook meneer Driessen heeft duidelijk veel plezier in het hele gebeuren.

Waar woonde u in de oorlog?
‘Wij woonden aan de rand van Alkmaar en keken uit over de weilanden en de duinen. Eigenlijk zouden we naar Bergen verhuizen, mijn vader had daar al een huis, maar toen mochten we ineens Bergen niet in omdat dat spergebied werd. Alle mensen uit Bergen moesten weg en in hun huizen kwamen soldaten. Het Duitse leger bouwde in Bergen heel veel bunkers en op de duintoppen zetten ze grote kanonnen, waarmee ze de vliegtuigen uit de lucht schoten die vanuit Engeland naar Duitsland vlogen om daar te bombarderen.’

Waar zat u op school?
‘Ik zat op de Adelbertusschool, een school met alleen maar jongens in de klas. Later ging ik naar de Bosschool. Daar zat ik met meisjes en jongens in de klas, dat was wel veel leuker. Ook heb ik nog op de PCC gezeten. Maar tijdens de oorlog werden de scholen in beslag genomen door de Duitse soldaten en verplaatste de Bosschool naar de kaasfabriek in Alkmaar. Deze school is tijdens de oorlog geraakt door een lichtkogel en brandde toen af.’

Heeft u bombardementen meegemaakt?
‘Drie keer heb ik meegemaakt dat ze het vliegveld van Bergen bombardeerden. Omdat bekend was dat de Duitsers Bergen op 10 mei zouden binnenvallen en mijn vader dat gevaarlijk vond, bracht hij ons naar familie in Heerhugowaard. Op 10 mei keken de piloten die gestationeerd waren op het militaire vliegveld van Bergen naar het oosten. Maar de Duitse bommenwerpers kwamen vanaf de andere kant, over zee en duinen… Voor de Nederlandse piloten het wisten, hadden de Duitse piloten het hele vliegveld platgegooid. Er stonden veel mooie oude vliegtuigen die allemaal in brand vlogen. Ik zag vanuit ons huis de zwarte rook omhooggaan. Deze vliegtuigen waren gebouwd door een man uit Haarlem die Fokker heette. Hij bouwde als jongen al zijn eigen vliegtuig en vloog rond de Sint Bavokerk om te laten zien hoe goed hij was.

Toen Nederland na vijf dagen capituleerde, haalde mijn vader ons weer terug. Ik had het boekje Wat vliegt daar?, met allemaal plaatjes van vliegtuigen, en daarin kon je lezen hoeveel mensen er aan boord waren. Dus als er overdag een Flying Fortress aangeschoten werd, gingen we pluimpjes tellen. Als ze eruit sprongen hadden ze een parachute: dat waren de pluimpjes. Als er tien mensen in moesten zitten en we maar zeven pluimpjes telden, waren er drie niet uit het vliegtuig gesprongen.

Soms hadden vliegtuigen die terugkwamen uit Duitsland een bom over en lieten ze die vallen op het vliegveld van Bergen. In die tijd konden ze niet heel goed richten, dus soms kwam die bom op een huis terecht. Dat weet ik nog wel: boem! Huis weg… Best heel eng was dat.

De Duitsers wilden niet dat mensen ‘s avonds het licht aan deden omdat ze niet wilden dat de Engelse piloten zich konden oriënteren. ‘s Avonds kwam er altijd een vliegtuig over, ‘Oom Tom’ noemden we die, en die schoot als hij licht zag branden met een mitrailleur de ramen kapot.’

Wat deed uw vader in de oorlog?
‘Mijn vader had een conservenfabriek vlakbij het station van Alkmaar. Zomers stopten ze allemaal groenten in blik zodat je als het winter was ook groenten kon eten. Mijn vader wilde niet voor de Duitsers werken. In de oorlog maakte mijn vader alle apparatuur in de fabriek gereed om te kunnen koken voor de mensen in de regio. Dat noemden ze de Centrale keuken. Ze maakten soep van suikerbieten, bloembollen en aardappelen. In grote aluminium-containers die dubbelwandig geïsoleerd waren, werd de soep warm gehouden en vervoerd.

De containers werden naar Bergen gebracht met een bus. Die reed toen nog. Dat was heel apart want er was helemaal geen benzine meer of dieselolie. Daarom hadden ze iets anders bedacht. Achter de bus hingen ze een soort gasstel op wielen. Dat was een grote pijp en daar stookten ze dan een vuurtje in met steenkolen. Die lieten ze niet helemaal verbranden en zo ontstond er gas dat naar de motor van de bus ging. Een soort gasgenerator. Het was een heel gek gezicht

De Duitse soldaten durfden mijn vader niet te arresteren omdat hij de baas was van de gaarkeuken en de mensen dan geen eten meer zouden hebben. In de fabriek maakte mijn vader ook vitamine A van wortelen, en was er een kleine elektriciteitscentrale. Mensen uit het verzet die het niet eens waren met de Duitsers en contacten hadden met Engeland via een radioverbinding, laadden bij ons de batterijen op zodat ze stroom hadden om die radioverbinding te maken. Een keer had mijn vader de batterijen onder zijn bed staan om op te laden, toen er iemand op het bed ging zitten en er kortsluiting ontstond. Het bed ging in de fik…’

Hoe was de bevrijding?
‘De Engelsen en Amerikanen trokken via Nederland naar Duitsland, maar lieten daarbij Noord- en Zuid-Holland links liggen. Dat was heel vreemd, Nederland was bevrijd maar bij ons waren de Duitsers gewoon nog de baas en stalen alles. Het was een hele strenge winter waarin veel mensen in de grote steden overleden door voedseltekort. Mensen hadden ook geen verwarming meer en stookten zelfs hun eigen vloer op. Bomen werden omgezaagd om het toch nog een beetje warm te hebben.

Toen heeft de Nederlandse koningin Wilhelmina, die in het begin van de oorlog met de boot naar Engeland was gevlucht, gesproken met de oorlogsbaas van Engeland. Churchill heette hij. Ze wilde iets doen zodat de mensen in het westen van Nederland niet zouden verhongeren. Ze hebben toen een brede corridor in de lucht gemaakt en bommenwerpers volgeladen met eten die naar Nederland vlogen en voedselpakketten dropten in Noord- en Zuid-Holland. Ik stond op het dak van de fabriek en zag hoe de vliegtuigen die laag overvlogen de dozen met eten op het vliegveld van Bergen lieten vallen. Veel van de dozen werden naar de fabriek van mijn vader gebracht om het te verdelen.’

Wel zes leerlingen van de Willem-Alexanderschool in Bergen gaan Jaap Staadegaard interviewen. Dat vindt hij geen probleem. Na wat geharrewar over wie er zal beginnen en welke vragen er gesteld gaan worden, schuiven de interviewers bij hem aan. Meneer Staadegaard heeft plattegronden bij zich van waar hij woonde en waar een vliegtuig pal naast zijn huis neerstortte. Dante, Eline, Alec, Viggo, Bodhi, Cas en Lucas zijn er klaar voor.

Hoe was het begin van de oorlog?
‘Dat was heel eng. ‘s Nachts werden we wakker van de bombardementen op het vliegveld in Bergen. We schrokken van laag overvliegende vliegtuigen en luchtdoelgeschiet en we zagen vanuit het raam een lucht vol donkere wolken van de bombardementen.

Ik had zeven broers en zussen. Mijn broers waren ouder dan ik, ik was zeven jaar toen de oorlog begon. Zij waren bang om opgepakt te worden om te moeten gaan werken in Duitsland. Daarom doken ze bij ons thuis onder. Mijn ouders hadden achter en voor ons huis schuilplaatsen gemaakt, zoals een deel van de boerderij dat gesloopt was en waar een kelder onder was die wel kon worden gebruikt.

Mijn vader was boer en werkte bij de nonnen, daar zorgde hij voor de koeien. Thuis hadden we ook koeien dus we hadden altijd genoeg melk en ruilden dat ook voor andere dingen.’

Wat was het engste dat u meemaakte?
‘Het engste was dat er 20 meter van mijn bed een vliegtuig neerstortte. De vliegtuigen vlogen laag over ons huis heen en deze stortte pal naast ons neer, precies tussen vier woningen. Er zaten zes piloten in, van wie er drie dood waren. Twee kwamen er bij ons aan de voordeur en vroegen of we ze konden helpen. Mijn moeder durfde ze niet binnen te laten omdat ze bang was. Later kwamen de Duitse soldaten ze ophalen en werden ze opgepakt.’

Heeft u wel eens beschietingen meegemaakt?
‘Treinen waren vaak het doelwit van geallieerde vliegtuigen. De tram Bello (tussen Alkmaar en Bergen aan Zee) werd op een keer beschoten door een jachtvliegtuig, terwijl mijn vader en ik bieten aan het uitdunnen waren naast de trambaan. We zochten dekking om niet geraakt te worden.’

Zijn er mensen in uw omgeving opgepakt?
‘Ik had een overbuurjongen die ouder was dan ik en die samen met een vriend zorgde voor wapens voor mensen die ondergedoken waren of in het verzet zaten. Op een keer kwamen ze met z’n tweeën aanrijden op de motor. Het was een strenge winter met veel sneeuw. Wij wilden sneeuwballen naar ze gooien, toen ze riepen: ‘Wegwezen, niet gooien, de moffen zitten achter ons aan!’ Een stukje verderop zijn die twee opgepakt en een van hen is doodgeschoten. De ander heeft een jaar in de gevangenis gezeten omdat hij wapens had.’

Kende u NSB’ers?
‘Ik had een oom die NSB’er was en een zoon had die een belangrijke militair was bij de Duitsers. Mijn vader was heel bang voor hen en wij probeerden ze te ontwijken. In mijn klas zat ook een jongen, Frits de Groots, van wie de ouders NSB’ er waren. Mijn ouders waarschuwden ons: ‘Denk erom, je moet niet hem omgaan!’

Omdat we geen kranten hadden, kwamen de Engelsen met een vliegtuig folders met nieuws rondstrooien. Ik dacht: weet je wat, ik neem wat folders mee naar school en geef ze aan mijn vriendjes. Maar Frits de Groots vertelde het aan zijn vader en toen kwam er een hoge militair bij ons op school en moesten wij mee naar de Eeuwigelaan, naar de Ortz-commandant, en werden we streng toegesproken. Hij kon ons niet gevangennemen, daarvoor waren we te jong, maar voor straf moesten wij konijnenstammen zoeken voor zijn konijnen. Mijn vader en met name mijn moeder was doodsbang dat wij razzia’s kregen om te kijken of er nog meer folders waren, dus mijn moeder heeft alles verbrand.’

Hoe was de Hongerwinter?
‘Er kwamen allemaal mensen uit de grote steden, zoals Amsterdam en Alkmaar, met oude kinderwagens langs de boerderijen om te vragen om eten. Ook bij ons vroegen ze of we eten voor ze hadden, dus we hebben wel mensen geholpen.

Mensen kregen voedselbonnen, maar dat was niet genoeg. We hadden ook geen graan en konden geen brood bakken. Wij gingen daarom aren zoeken. De aren sloegen we dan kapot zodat er graan uitkwam en dat maalden we dan weer in de koffiemachine tot meel. We kregen ook bonnen voor klompen. Schoenen waren er niet, dus we liepen op klompen. Naar school was het een half uur lopen op die klompen… daar kreeg je blaren van.’

Zoey, Mika en Vincent gaan Gerrit Sijpheer interviewen, Milan is helaas ziek. Meneer Sijpheer komt de school al binnenlopen als ze net het interview willen voorbereiden. Hij is vroeg! Nadat Zoey een kopje koffie voor hem heeft gemaakt en ze het interview alsnog kort hebben voorbereid kan het beginnen. De leerlingen van de Willem-Alexanderschool in Bergen hebben veel vragen en meneer Sijpheer vertelt graag.

De interviewers zijn eerder langs geweest op de plek waar de verzetskrant De Waarheid werd gedrukt en waar een gezin woonde met onderduikers. Meneer Sijpheer vertelt dat dat zijn huis was. ‘Het jongetje dat bij een meisje in bed lag, dat was ik…’

Met hoeveel mensen woonde u in dat huis tijdens de oorlog?
‘Bij ons in ons kleine huisje zaten zes mensen ondergedoken, daarom was het wat vol en moesten wij in een eenpersoonsbed met zijn tweeën slapen. Hannie van Amerongen heette het eerste Joodse meisje dat onderdook bij mijn ouders; zij werd mijn grote zus. Ik was toen pas 3 jaar maar toch weet ik nog best veel.’

Deden uw ouders gevaarlijke dingen in de oorlog?
‘Onderduikers opvangen was natuurlijk iets wat niet mocht en gevaarlijk. Maar ook werd in de kelder bij mijn ouders de verzetskrant de Waarheid gedrukt. In onze kelder stond een stencilmachine; dan moest je een voorbeeld maken en vervolgens werd dat met de hand gedraaid en afgedrukt. Eens per week werd deze krant gemaakt en verspreid. Wanneer Duitsers erachter kwamen dat je onderduikers in huis had of een krant drukte, werd je gevangengenomen…

‘Mijn ouders zaten in het verzet omdat ze van mening waren dat je mensen die uit een andere cultuur komen niet op die manier kunt behandelen, zoals het uitsluiten, vervolgen, wegsturen, in concentratiekampen zetten en vermoorden van Joden. Ze deden het uit principe, tegen het systeem dat de Duitsers hanteerden: het nazisme. Anderen zijn niet minder of meer dan jij. Bordjes met ‘Verboden voor Joden’ stonden overal in Bergen; dat was heel gek.’

Wat zijn uw ervaringen met de Duitse soldaten in Bergen?
‘Begin 1945 kwam er een grote Duitse soldaat naar mij toe lopen met een groot geweer dat boven zijn hoofd uitstak. Ik ging heel snel lopen richting huis omdat ik had geleerd: voor Duitsers moet je oppassen. Ik liep snel naar huis en die soldaat liep achter me aan naar de achterdeur. De deur was op slot natuurlijk. Er zaten zes Joden ondergedoken! Ik bonkte met mijn kont tegen de deur aan en op het moment dat mijn moeder de deur opende, kwam de Duitse soldaat de hoek omlopen. ‘Heb je honger?’, vroeg hij. Ik had altijd trek. En ik kreeg een dikke dubbele boterham met een dikke plak kaas. Ik pakte dat uit zijn handen en zei: ‘Dank je wel, rotmof!’ Ineens barstte de soldaat in huilen uit en vertelde hij mijn moeder dat hij de vorige dag te horen had gekregen dat zijn dorpje in Duitsland was platgebombardeerd en zijn familie was omgekomen en dat hij ook een jongetje had gehad als ik. Mijn moeder, de verzetsvrouw met zes onderduikers achter de deur, troostte de Duitse soldaat. Op dat moment, ook al was ik 3 jaar, besefte ik de waanzin van dat wat oorlog is.’

Hoe was het om te leven met al die Joodse onderduikers in huis?
‘De onderduikkinderen werden mijn familie en zijn altijd familie gebleven. Hannie ontfermde zich over mij in die tijd en is nog steeds mijn grote zus, ze is nu 92 jaar. David was een Joodse tiener, hij had het best moeilijk omdat hij niet buiten mocht komen. D was te gevaarlijk. Mijn vader was goochelaar en leerde David goochelen en jongleren; dan gaf hij een voorstelling tussen de schuifdeuren. Na de oorlog heeft David daar zijn beroep van gemaakt, hij werd een beroemd jongleur. David was eigenlijk ook een grote broer van me. Zijn voorstellingen waren onze feestjes.

Hannie was ook Joods en had pikzwart haar. Maar mijn moeder behandelde haar haar met waterstofperoxide en dan kreeg Hanna knalrood haar. Zo kon ze gewoon naar buiten omdat ze er niet meer Joods uitzag. In december 1944 hebben we de bij ons ondergedoken meneer Citroen als Sinterklaas verkleed, op een paard gezet en door het dorp laten rijden. Alle Duitsers in het dorp bogen voor Sinterklaas, wat een lol…

De meeste onderduikers hebben het overleefd bij ons, maar één familie is teruggegaan naar Amsterdam en daar zijn ze opgepakt en naar een concentratiekamp gebracht.’

Hoe was het contact tussen uw ouders en de Duitse soldaten?
‘Mijn vader had veel contact met de Duitsers omdat hij bij het gemeentelijke elektriciteitsbedrijf werkte. Dat was de reden dat hij in Bergen mocht blijven wonen. Hij was onmisbaar omdat hij moest zorgen voor de elektravoorziening in Bergen, en het vliegveld heel veel elektra gebruikte. Daarom had hij ook veel contact met de Duitse commandant.’

Heeft u nog een boodschap voor ons?
‘Het feit dat mensen onderscheid gaan maken tussen mensen is gek; want mensen zijn gewoon mensen. Maar ook nu gebeurt dat nog. Ook bepaalde kinderen worden gepest omdat ze er anders uit zien of een andere kleur hebben.

Op het moment dat je onderscheid gaat maken is dat gevaarlijk. De Duitsers vonden in die tijd dat zij zelf beter waren, een oppermachtig volk. Terwijl ze natuurlijk gewoon mens zijn, zoals de Duitse soldaat die mijn moeder troostte. Op zo’n moment kom je weer in de menselijke verhoudingen terecht, dat alle mensen gelijk zijn.

We zijn één wereld, één volk en dat zijn wij met z’n allen.’

Ans Beerden was vergeten dat Philou, Maxim en Kaatje van de Willem-Alexanderschool in Bergen zouden langskomen. Maar ze zijn alsnog welkom en mogen lekker op de bank komen zitten. Mevrouw Beerden neemt ertegenover plaats en dan kan het interview beginnen. De kinderen zijn goed voorbereid en hebben er veel zin in, en mevrouw Beerden vindt het vooral heel gezellig dat ze er zijn!

Hoe was het voor u tijdens de oorlog als kind?
‘Ik ging naar school en speelde vaak buiten. Ook moest ik dikwijls mijn vader helpen om boodschapjes weg te brengen. Wij hadden een levensmiddelenzaak, met spullen als suiker en boter. Dan ging ik eventjes met de fiets bij de mensen thuis iets langsbrengen.

De oorlog voelde heel naar. Ik dacht: waarom doen ze dat nou? Je moet nooit oorlog voeren met elkaar. Dat is nergens goed voor. Vaak begrijpen mensen elkaar verkeerd, begrijpen ze niet wat de ander bedoelt.’

Moesten jullie uit Bergen vertrekken?
‘Ja, de soldaten namen hun intrek in onze huizen. Je moest maar zien waar je heen kon. Veel mensen hadden geen familie vlakbij. Voor hen was geregeld dat ze naar Amersfoort konden, maar dat was ver weg van Bergen.

Gelukkig hadden wij lieve familie in Alkmaar en daar mochten we op zolder wonen. Veel mensen hielpen elkaar in de oorlog. Het was allemaal niet zo makkelijk dus familie die je hielp was heel belangrijk. Vriendinnen zag ik daardoor wel veel minder. Veel van hen gingen naar Amersfoort of naar familie. Het is heel naar als je ineens weg moet.’

Wat deed uw vader in de oorlog?
‘Mijn vader had een kruidenierswinkel. Toen we uit Bergen weg moesten, hadden we de winkel dus ook niet meer. Maar er was een slager vlakbij ons in Alkmaar die werd opgepakt en toen konden we zijn winkel gebruiken als kruidenierswinkel. Zo hadden we in de oorlog ook geen honger.’

Wat vond u van de Duitse soldaten?
‘De Duitse soldaten in Bergen waren geen slechte mensen. Ze moesten gewoon doen wat de regering bepaalde. Sommigen waren heel aardig en hadden eigenlijk geen zin de oorlog, dat merkte je.’

Hadden jullie onderduikers?
‘Mijn broer van 17 werd opgeroepen om in Duitsland te werken. Toen hij terugkwam met verlof, wilde hij niet meer terug maar Duitsland. Het was daar ook heel gevaarlijk met alle bombardementen van de Engelsen. Daarom dook hij bij ons thuis onder. Dat was moeilijk voor hem, want hij mocht niet meer naar buiten, niet voor het raam komen. En als we een razzia zagen aankomen – dat konden we via spiegeltjes bij de ramen zien – verstopte hij zich in een diepe kast.’

Hoe was de bevrijding voor u?
‘Dat was geweldig! We konden weer alles zeggen wat we wilden, dat was een heel bijzonder gevoel. De Duitsers zeiden niet meer wat je moest doen. Iedereen juichte en was blij. Buren kwamen bij elkaar, heel Nederland was opgelucht.’

Annie Stoop doet de deur open. Viggo, Bodhi, Cas en Lucas stellen zich netjes voor en doen zelfs de schoenen uit omdat het zulk slecht weer is. De leerlingen van de Willem-Alexanderschool in Bergen gaan zitten in de woonkamer. Mevrouw Stoop zegt benieuwd te zijn naar de vragen die ze hebben, en biedt ze een glas sap aan met een biscuitje uit een bijzonder trommeltje. Dit trommeltje komt namelijk nog uit de oorlog. Mevrouw Stoop begint dan te vertellen over deze periode. Ze was 10 jaar toen de oorlog begon.

Hoe was het in Bergen aan het begin van de oorlog?
‘Alle jongens moesten in dienst en niemand kon meer naar school; de grote vakantie duurde op die manier wel heel lang! Wij woonden op de Loudelsweg, tegenover de Roland Holstschool. Wij hadden ook een zomerhuis en daar verbleven mensen toen de oorlog uitbrak. Van hen kreeg mijn moeder dit trommeltje met koekjes. Ik liep met het trommeltje en liet het natuurlijk vallen! Alle koekjes gebroken… Dit trommeltje staat voor mij symbool voor het begin van de oorlog.’

Hoe begon de oorlog voor u?
‘s Nacht hoorden we ineens bomen vallen op het vliegveld. Mijn vader zei: ‘En nu is het oorlog’. De hele oorlog gingen de bombardementen door. Ik zat op de lagere school toen de oorlog begon en later ging ik naar de mulo in Alkmaar. Iedere dag moest ik helemaal op de fiets, langs het vliegveld, en dan zagen we vliegtuigen overkomen. Op school zagen we dan vaak de bommen op het vliegveld vallen. Maar ‘s middags fietste ik toch weer langs dat vliegveld naar huis. Nu denk ik: dat we dat durfden… Maar het leven gaat gewoon door, ook in een oorlog.’

Was er genoeg te eten?
‘In het begin was er nog wel genoeg te eten maar dat werd minder en minder. Alles ging op de bon. Hier in Bergen had je een distributiekantoor naast De Pilaren, waar ze voedselbonnen uitdeelden. Je kreeg een bonnenkaart per persoon. Met een bonnetje kon je bijvoorbeeld boter kopen, of eens per week een brood en wat vlees. Maar het was geen luxe.’

Iedereen moest weg uit Bergen, maar jullie mochten blijven. Waarom?
‘Alleen de mensen die noodzakelijk waren, zoals bakkers en slagers, mochten blijven. Alle scholen, huizen en het vliegveld kwamen vol met Duitsers. Wij mochten blijven omdat mijn vader timmerman was en een eigen zaak had. De bakker bakte dus met name voor de Duitse soldaten; ik zag hem geregeld met heerlijke gebakjes naar de Duitsers gaan, maar wij kregen amper brood. In de vreselijk koude winter kwamen ze ook met grote wagens met kolen voor de Duitsers. Sommige kooltjes vielen eraf en bleven liggen op de straat. Als ze dan wegwaren, raapte mijn moeder de kooltjes op. Een keer kwam er meteen zo’n Duitse soldaat op haar af, die zei dat we hun kooltjes stalen.’

Uiteindelijk moesten jullie ook weg. Hoe was dat?
‘Op een dag kwam er iemand bij ons langs die zei: jullie moeten weggaan want vanavond gaan ze bommen gooien. En jullie wonen naast een munitiedepot. Toen zijn we met zijn drieën en buren op de fiets naar Krabbedam gegaan. Mijn moeder kon niet fietsen en zat bij de buurman voorop. De volgende dag zagen we dat ze op het vliegveld alles lieten ontploffen, het was een enorm lawaai! Dat was de dag dat de geallieerden landden: D-Day.

Daarna moesten we allemaal weg uit Bergen. Maar waar moest iedereen naartoe? Je moest je huis achterlaten en de sleutel geven aan de Duitse soldaten en maar zien hoe je een dak boven je hoofd kreeg. Wij zijn toen in Amsterdam-Noord terechtgekomen bij familie. Maar stel je voor dat je geen familie had?

Wat voedsel betreft was het verschrikkelijk slecht in Amsterdam. Mijn moeder was niet zo sterk en mijn vader kon het geestelijk niet verwerken dat hij zijn huis uit moest en zijn zaak op moest geven. Daarom ging ik, als 15-jarige, regelmatig mee met een oom van mij op de fiets met allemaal geplakte banden naar Bovenkarspel. Dan probeerden we spullen die we hadden te ruilen voor eten. Dat was wel 60 km fietsen…

Op de terugweg reden we een keer door Hoorn langs vroegere buren. Het was heel koud. De buren vonden dat ik daar moest blijven slapen omdat het weer te slecht was. Mijn oom reed door en al het eten dat hij op zijn bakfiets had, hebben de Duitse soldaten toen gestolen van hem. We hadden dus uiteindelijk niets. De volgende dag ging ik zelf terug naar Amsterdam. Ik hield zo van witlof en toen zag ik langs de weg allemaal kisten witlof staan. Ik vroeg aan de tuinder of ik een pondje witlof mocht. Ik heb centjes, zei ik. Maar ik kreeg het niet; hij wilde geen geld, hij wilde alleen ruilen.

Het was verschrikkelijk koud en was er geen hout om te stoken. Achter ons huis was een heel groot bos en mensen gingen daar dan stiekem allemaal bomen omhakken. Mijn vader zaagde die bomen in stukken, zo verdiende hij er nog wat mee.’

Wat ging u doen bij de bevrijding?
‘De Canadezen, onze bevrijders, zouden komen naar de Dam, dus ik ben met een buurmeisje daarheen gegaan; dat wilden we weleens zien! Wij stonden voor het paleis op de Dam, het was heel erg druk, toen ineens Duitse soldaten vanuit een gebouw boven ons begonnen te schieten op de mensen. Een jongen voor mij werd dwars door zijn hoofd geschoten, verschrikkelijk. Dan ben je eindelijk vrij en word je alsnog gedood.’

Salma, Ishpreet, Birgül en Kadir  van de Open Scholengemeenschap Bijlmer hebben Noraly Beyer geïnterviewd. Ze is geboren in 1946 in Willemstad, Curaçao. Mevrouw Beyer was het enige meisje in een gezin van zes kinderen en heeft Surinaamse ouders. Op haar elfde verhuisde ze naar Nederland, deed later de PABO. Met haar toenmalige man vertrokken ze in 1970 naar Suriname. Daar begon haar journalistieke loopbaan bij de Surinaamse staatstelevisie. Na de Decembermoorden in 1982 kwam ze terug naar Nederland en ging werken bij de Wereldomroep. Ook presenteerde ze van 1985 tot 2009 het NOS Journaal.

Hoe ervaarde u het om naar school te gaan in Nederland?
‘Mijn ouders komen uit Suriname, maar ze zijn ooit naar Curaçao gegaan. Daar zijn ze getrouwd en daar hebben ze zes kinderen gekregen. Toen ik elf jaar was is mijn vader overleden. Mijn moeder moest in haar eentje de opvoeding van zes kinderen doen en dat was nogal veel voor haar. Ze moest ook blijven werken, wat heel uitzonderlijk was in die tijd voor een vrouw. Men vond dat een getrouwde vrouw thuis moest blijven en de kinderen moest opvoeden. Maar mijn moeder was heel vooruitstrevend en ze bleef gewoon werken.  Toen heeft ze dus drie kinderen naar Nederland gestuurd, naar een kostschool. Zo ben ik hier terechtgekomen in Roermond in het zuiden van Nederland. Het was een middelbare school en alles was vreemd, want ik kwam uit een tropenland, Curaçao.’

Heeft u zich gediscrimineerd gevoeld?
‘Er waren destijds vrij weinig donkergekleurde mensen in mijn omgeving, maar als kind had ik daar niet echt last van. Ik werd wel nageroepen, omdat mijn uiterlijk ‘nieuw’ was, iets wat mensen niet kenden. Dat is eigenlijk heel menselijk; als jij iemand ziet met één oog of zo kijk je ook even, zo van: zie ik het goed? Dan ben je niet direct een racist en je bent niet aan het discrimineren. Ik vond dat de mensen heel nieuwsgierig waren, maar ik was ook heel nieuwsgierig naar hen, want ik kende die mensen eigenlijk niet, dus voor mij was het ook heel nieuw.’

Heeft u kritiek gehad binnen de journalistiek als eerste donkere vrouw?
‘Er was ook al een zwarte vrouw voor mij. Ze heet Eugènie Herlaar en kwam uit Curaçao en zij was eigenlijk de eerste vrouw en verslaggeefster die het nieuws heeft gelezen. Ik praat nu over de jaren ‘50/’60, toen is ook de televisie gesticht in Nederland. Niemand was ermee bezig dat ze donker van kleur was, maar wel dat ze een vrouw was. Dat was nieuw en ongehoord. Men vond dat het een mannenbaan was en niks voor vrouwen. Een vrouw die zelfstandig de straat op ging om mensen te interviewen, dat vond men heel revolutionair. Toen ik mijn werk begon, waren mensen vergeten dat Eugènie ook bruin was, maar ze hadden wel onthouden dat zij de eerste vrouw was die het nieuws las. Er was best veel commentaar, omdat ik zwart was. Veel mensen met vooroordelen vonden dat ik niet goed Nederlands zou kunnen spreken.’