Wij zijn Chadia, Soumaia, Illiass en Dorsa en wij hebben mevrouw Hoff geïnterviewd. Ze heeft ons verteld over de bombardementen die zij heeft meegemaakt en over een NSB’er die tegenover haar woonde tijdens de Tweede Wereldoorlog. We vonden het heftige verhalen.

Tegenover u woonde een NSB’er. Maakte hij u bang?
“De man liep altijd in een zwart uniform met zwarte laarzen door de straat. Heel imponerend, maar ik geloof niet dat hij veel te betekenen had. We hadden in de wijk een parkje met bloemperkjes en hekjes. Daar hoefde hij dan niet omheen. Hij sprong over die hekjes. Om indruk te maken, belachelijk vond ik dat. Iedereen ergerde zich aan hem. Hij probeerde ons wel bang te maken, maar dat lukte niet. Je zag wel Duitsers op straat, zoals bij de bioscoop. Veel waren het er niet, maar af en toe in het park of in de tram. Er waren wel NSB’ers in de buurt die Joodse families hebben verraden. Die keken we vol afschuw aan.”

Hoe herinnert zich het bombardement dat u meemaakte?
“Het was een zaterdagochtend en ik had vakantie. Samen met een vriendinnetje zou ik gaan spelen, we stonden bij haar voor de deur. We hoorden het luchtalarm, wat betekende dat ik naar huis moest. Daar zat ik toen met mijn moeder en oudere zus op de bank. Ineens een donderende klap. Het huis schudde. De schilderijtjes hingen scheef. We wisten dat er een bom was gevallen, maar waar? Na een paar uur was het weer veilig en zijn we naar buiten gegaan. We zochten naar de plek en toen bleek dat er meerdere bommen in een klap waren neergekomen. Ik moest van mijn moeder naar huis, want ze hoorde dat er ook een bom was gevallen op een kerk waar op dat moment kinderen inzaten. We hebben ook vaak schoten gehoord. Dan zat ik met mijn handen over mijn oren, ik was zo bang. Soms duurde het een paar minuten, maar ook weleens een half uur. De wc onder de trap was voor ons de schuilplek voor als het gevaarlijk zou zijn, maar dat is nooit nodig geweest gelukkig. De huisarts verderop heeft wel onder zijn trap gezeten toen een bom in de straat werd gegooid. Hij heeft het overleefd.”

U speelde vaak bij de Joodse kennissen van uw ouders, wat is er met hen gebeurd?
“Het waren hele gewone mensen. Heel aardig en prettig. Ze hadden een leuke kat en wij hadden geen huisdieren, we mochten met hem spelen. Ze zijn opgehaald met de smoes dat ze naar werkkampen gingen. Mijn ouders hebben dat nooit geloofd. Zij wisten: gezinnen stop je niet in een werkkamp. Die worden gedeporteerd. Ver weg. En als de Duitsers de oorlog winnen, dan kwamen ze niet meer terug. Mijn ouders hebben vanuit ons huis gezien hoe ze weggevoerd werden, maar ik niet. Het was al bedtijd. Het echtpaar had een onderduikadres, maar is daar nooit naartoe gegaan. De man was driftig en wilde het de mensen bij dat adres niet aandoen. Zijn vrouw zei: ‘Ik blijf bij mijn man’. Geen van beiden is na de oorlog teruggekomen uit het concentratiekamp .”

Wij zijn Masiami, Anouar, Younes en Mihriban. Wij hebben mevrouw Trudy Bos geïnterviewd over de Tweede Wereldoorlog. Ze verloor haar pop toen ze naar Culemborg ging om bij te komen van het bombardement bij haar in de buurt.

Wat herinnert u zich van het bombardement?
“Bij de Ritakerk was een jongens-, meisjes-, en kleuterschool. De Duitsers dachten dat daar de Fokkerfabriek stond en hebben die plek op een dag gebombardeerd. Iedereen zat toen in de kerk, maar mijn broertje van 4 jaar en ik waren daar te jong voor. Mijn moeder stuurde ons die dag wat eerder naar school, het was pas half 9. Dus ik zei tegen mijn broertje: ‘Kom we gaan over de brug.’ Dat mocht eigenlijk niet, want dat was te ver. We liepen net op de brug en toen ging het groot luchtalarm af. We zijn gaan hollen en hebben geschuild in een winkel. Er kwamen allemaal zwarte kluiten naar beneden, bommen dus. Na ongeveer een half uur was het voorbij. Een meneer heeft ons toen teruggebracht naar mijn moeder. Heel veel huizen waren weg, maar gelukkig dat van ons niet. Mijn broertjes kwamen uit de kerk, ze hadden gaten in hun hoofd.”

Hoe heeft u de Hongerwinter overleefd?
“Dat was een vreselijke tijd. Onze school was gebombardeerd, waardoor er geen verwarming was. En ik had geen schoenen, maar klompjes. Ik herinner me dat de bomen uit de Van der Pekstraat werden omgezaagd, zodat iedereen een stuk hout kon krijgen. Daarmee kon je naar de klompenmaker. Ik had heel erg veel honger. Mijn vader ging op de fiets naar het Wieringermeer, zeker 100 kilometer fietsen. Hij ruilde daar bijvoorbeeld Monopoly spellen of handdoeken voor tarwe of aardappelen. Maar op de terugweg werd mijn vader soms opgewacht door de Duitsers, die namen alles in beslag en dan hadden we nog niks. Af en toe hadden we wel tarwe. Dat moesten we malen in een koffiemolentje en daar maakten mijn moeder dan met water een soort papje van. Of ze maakte soep van water met wat groenten uit het tuintje van mijn vader. Maar verder hadden we echt niets.”

Wat is er met uw pop gebeurd? U heeft er een verhaal over geschreven.
“Na het bombardement werd ik naar Culemborg gebracht. Mijn moeder heeft toen een pop voor mij gemaakt, Lies noemde ik haar. In de oorlog kon je namelijk geen poppen kopen. Mijn moeder had een vakje in de pop gemaakt met ritssluiting, om een nachtjaponnetje in te doen. De mevrouw waar ik verbleef, gebruikte dat toen om sleutels in te bewaren die toegang gaven tot de plek waar onderduikers bleken te zitten. Na mijn verblijf in Culemborg is die pop daar gebleven, ik mocht haar niet meenemen. Jaren later ben ik terug geweest in Culemborg. Daar werd mij verteld dat de mevrouw waar ik sliep pop Lies altijd op 5 mei aan de deur hing, als teken van vrijheid.”

 

 

Greet Koster woonde tijdens de oorlog bij haar ouders in Floradorp en bracht er verzetskrantjes rond. Ook haar man, met wie ze in de oorlog trouwde, werkte voor het verzet. Maar toen het te gevaarlijk voor hem werd, moest hij onderduiken. Pas drie maanden na de bevrijding zagen ze elkaar weer.

Hoe was het om in de oorlog te trouwen?
“Dat was heel armoedig. Met de bus gingen we naar het stadhuis. Mijn vader en moeder gingen mee, net als een paar broers en zussen van mij. Omdat we geen geld hadden, droegen we onze gewone, dagelijkse kleren. Gelukkig kregen we een paar extra voedselbonnen, zodat we koekjes en snoepjes konden kopen voor de gasten. Want intussen was alles op de bon. In januari 1944 werd ons zoontje geboren. We hadden geen kleertjes of luiers en scheurden daarom lakens in stukken om er luiers van te maken. Mijn vader ging vaak op pad om te zorgen dat er voldoende eten was voor mij en mijn zoontje. Met alles moest je je behelpen, want er was niks.”

Heeft u ook Joodse mensen in huis gehad?
“Op een dag stond er een Joodse vrouw met haar zoon voor de deur bij mijn ouders in de Kamillestraat. Ze waren ten einde raad en vroegen of ze bij ons mochten onderduiken. Via mijn man die voor het verzet werkte, hadden ze ons adres gekregen. Van mijn ouders mochten ze op de zolder wonen. Die vrouw verfde telkens haar haar in een andere kleur zodat niemand haar zou herkennen, maar desondanks kon je nog wel zien dat ze Joods was. Uiteindelijk vonden mijn ouders het te gevaarlijk om onderduikers in huis te hebben, en moesten ze naar een ander adres. Ik heb nooit geweten wat hun namen waren. Dat mocht ik niet weten. Alles werd via het verzet geregeld. Wij moesten alleen goed voor ze zorgen.”

Wat weet u nog van de razzia’s?
“In de buurt hoorden we eens dat er een razzia was. Ik was inmiddels 20 jaar, al getrouwd, maar woonde nog steeds bij mijn ouders. Mijn man die vanwege zijn verzetswerk ondergedoken zat bij een andere familie, was die dag toevallig net even bij ons op bezoek. Hij moest zich snel verstoppen zodat de Duitsers hem niet zouden vinden. Boven in ons huis stond een bed met een veren matras, daar is hij onder gekropen. Mijn zus en ik gingen op het bed zitten, en dus ook boven op mijn man. Intussen werd beneden geschreeuwd dat we de deur moesten openmaken. De Duitsers hebben nog overal in huis gezocht, maar ze vonden mijn man niet. Later vertelde hij dat hij het vreselijk benauwd had onder dat matras, met ons er bovenop.”

 

Meneer Van der Linden woonde tijdens de oorlog met zijn ouders in de Nigellestraat. Het was voor ons heel bijzonder om het verhaal van meneer Van der Linden te horen omdat hij het nog nooit eerder aan iemand verteld had. Zelfs tijdens de oorlog werd er bij hem thuis niet gepraat over de vreselijke dingen die er gebeurden.

Wat weet u nog van de bombardementen?
“In het begin van de oorlog gebeurde het alleen ’s nachts. Als ik in bed lag, kon ik de bombardementen horen. Het klonk alsof iemand op zolder een zak aardappels leeggooide. Ik hoorde dan dat de bommen steeds dichterbij kwamen. ’s Nachts was ik bang, maar ’s ochtends gingen we met kinderen uit de buurt granaatscherven zoeken. Dat was erg leuk. We hielden wedstrijdjes wie de meeste scherven had gevonden. Later in de oorlog werd er ook overdag gebombardeerd. Ik zat inmiddels op de Oranje Nassauschool en als het luchtalarm ging, kwamen alle moeders naar school. We gingen dan met z’n allen zo dicht mogelijk tegen de muur zitten. De juffrouw deed de ramen altijd op een kiertje, omdat ze bang was dat het glas anders zou breken. Dat waren angstige momenten.”

Hoe was de Hongerwinter voor u en uw familie?
“Mijn vader werkte bij Shell en daar was in 1940 een brand geweest na bombardementen. Door de brand was veel olie hard geworden. Mijn vader hakte stukken van die verharde olie en verbrandde ze in een kacheltje dat hij zelf had gemaakt van een oude boorpijp. Koud hebben we het dus niet gehad; soms brandde het zelfs veel te hard. Maar we hebben wel hongergeleden. Ik was zo ondervoed dat een wond op mijn arm niet meer wilde genezen. Ik heb daar nog steeds een litteken van. Mijn vader ging op de fiets naar de Beemster om eten te halen bij de boer. Ik heb weleens gezien dat mensen bij terugkomst in de stad al dat eten in moesten leveren. Ze waren dus helemaal voor niets gegaan. Dat is mijn vader gelukkig nooit overkomen. Tijdens de bevrijding werd er broodpap en Zweeds wittebrood uitgedeeld. Ik weet nog goed hoe lekker dat smaakte. Het was net alsof je cake at.”

Praatte u met uw ouders over de oorlog?
“Nee, bij ons thuis werd over de oorlog niet gepraat, zelfs toen die nog bezig was. Ik weet nog dat mijn vader op de fiets eten ging halen in de Beemster. Toen hij thuiskwam, merkte ik dat hij en mijn moeder overstuur waren. Ze vertelden me niet wat er gebeurd was. Iets later was ik jarig en dat vierden we met familie. Ik hoorde toen mijn vader aan de visite vertellen dat hij onderweg van de Beemster naar huis door de Duitsers was aangehouden. Hij werd gedwongen om toe te kijken terwijl een aantal Nederlandse mannen gefusilleerd werd. Hij dacht dat ik niet luisterde, maar ik hoorde alles…”  

Mevrouw Abels-Relleke kan zich nog goed herinneren hoe haar broer bij een van de razzia’s in Amsterdam-Noord werd opgepakt. Gelukkig kreeg hij bij de pont aan het IJ hulp van omstanders waardoor hij zich kon verstoppen en niet naar Duitsland hoefde. Vanaf die dag moest hij bij elke razzia schuilen in hun huis in de Binnenhofstraat.

Weet u nog hoe de oorlog voor u begon?
“Ik speelde samen met mijn broertjes in de tuin waar mijn moeder de was ophing. Ineens begonnen de kerkklokken te luiden, zo hard dat ik er bang van werd. Mijn moeder riep: ‘Oh nee, nou zal je het gaan beleven!’ Dat maakte me nog angstiger. Eigenlijk ben ik de hele oorlog vreselijk bang geweest. Op de Buiksloterdijk zaten de Duitsers en die schoten vaak op geallieerde vliegtuigen die overvlogen. Die vliegtuigen waren op zoek naar de Fokkerfabriek die in Noord stond en in handen was van de Duitsers. We konden er niet van slapen,  de granaatscherven vlogen tegen de ramen. Uiteindelijk heeft mijn vader gelukkig planken voor de ramen getimmerd. Zo zag ik ook de zoeklichten niet meer waarmee de Duitsers ’s nachts de vliegtuigen opspoorden.”

Hoe was de Hongerwinter voor u?
“Mijn vader ging altijd met de handkar naar Friesland. Hij maakte nieuwe bodems voor emaillen pannen in ruil voor eten. Hij was dan een paar dagen weg en als hij terugkwam had hij spannende verhalen. Ik herinner me dat hij eens een boer om onderdak vroeg, maar dat de boer dat weigerde. Toen mijn vader daarna een zakdoek uit zijn jaszak pakte en er per ongeluk een rozenkrans uit die zakdoek viel, mocht hij alsnog logeren. Hij is ook een keer twaalf dagen weggeweest. Omdat wij geen eten hadden maar wel veel honger, hebben we die dagen maar aardappelschillen gegeten. Om andere keren aan eten te komen, ging mijn broer weleens vissen op stekeltjes in het Noordhollandsch Kanaal. Of mijn vader ving mussen in onze achtertuin. Hij zette dan een schoenendoos met een stokje neer, met daaronder wat eten. Als de mussen onder de doos liepen, trok hij gauw het stokje weg en hadden wij die avond te eten.”

Wat is u het meest bijgebleven van de oorlog?
“Ik weet nog goed hoe de Duitsers soms razzia’s hielden in de straat. Alle mannen werden uit hun huizen gehaald en naar de pont gebracht. Op een dag namen zij ook mijn broer mee. Andere passagiers op de pont hebben mijn broer toen geholpen, door hem achter hun benen onder de bankjes te verbergen totdat iedereen weg was. Mijn broer moest zich daarna altijd verstoppen als de Duitsers langskwamen. Op zolder hadden wij hoge kasten met daartussen een smalle ruimte, daar kroop mijn broer dan in. Gelukkig hebben de Duitsers hem nooit gevonden. Ik kan mij ook nog goed herinneren dat ik met mijn moeder en zus naar het bevrijdingsfeest op de Dam ging waar de bevrijders langskwamen. Op een gegeven moment gingen mijn zus en moeder naar huis, maar ik vond het allemaal zo leuk en gezellig dat ik bleef. Ineens ontstond er paniek, er werd geschoten vanuit de Grote Club op de Dam. Daar hadden zich nog wat Duitsers verstopt. Ik ben gauw weggerend richting het paleis en heb mij samen met een meneer verstopt achter zo’n brede lantaarnpaal totdat het weer veilig was.”

  

Astrid Visser was nog maar een peuter, maar toch heeft ze scherpe herinneringen aan de oorlog. Zoals aan de dag dat een Duitser met een geweer hun huis binnenkwam en naar haar vader vroeg. Gelukkig kon ze goed geheimen bewaren.

Hoe kwamen uw ouders aan eten?
“Mijn vader ging langs bij boeren in Noord-Holland om onze nieuwe lakens te ruilen voor aardappels of groenten. Soms kreeg hij wat extra, dat was fijn want in de oorlog werd mijn broertje geboren. In de laatste winter was er echt bijna geen eten meer en hadden we ook niets meer om te ruilen. Gelukkig was de oorlog bijna afgelopen en werden er meteen na de bevrijding voedselpakketten gedropt bij ons in de buurt. Zodra zo’n pakket op de grond lag, renden er mannen op af om het naar een verzamelpunt te brengen. Meel en de boter gingen naar de bakker en als het brood klaar was, stonden er rijen mensen te wachten. Die eerste boterham, met een dikke laag boter en suiker, net als cake… zo heerlijk.”

Heeft u ook een bombardement meegemaakt?
“Ik zat op de kleuterschool in Tuttifruttidorp toen op een dag Engelse vliegtuigen overkwamen. Ze wilden in Noord een fabriek beschieten waar vliegtuigonderdelen voor de Duitsers werden gemaakt. Maar in die tijd konden ze nog niet zo precies richten waardoor het mislukte. Een bom ontplofte op nog geen 100 meter van onze school. De juf liet alle kinderen schuilen in het hok waar normaal gesproken de schepjes en fietsjes stonden. Terwijl de bommen vielen, vertelde de juf een verhaal om ons af te leiden. Ze moest steeds harder praten om boven het lawaai uit te komen. Ik begreep eigenlijk niet wat er gebeurde, ik vond het niet echt eng, eerder spannend. Later bleek dat er een bom was gevallen op de katholieke jongensschool verderop. Een frater en een aantal jongens zijn daarbij omgekomen. Toen er later nog eens een bombardement was, was ik alleen thuis met mijn kleine broertje. Mijn moeder was naar de gaarkeuken. Het luchtalarm ging, ik wist dat we onder de trap moesten schuilen. Ik probeerde mijn broertje uit zijn kinderstoel te halen, maar hij zat vast met een tuigje waardoor het heel moeilijk ging. Bovendien begon mijn broertje hevig tegen te stribbelen. Uiteindelijk kreeg ik hem eruit en sleepte ik hem mee naar onze schuilplaats. Zodra het veilig was, kwam mijn moeder terug en trof daar twee huilende peuters aan. Ik kreeg gelukkig wel een pluim van haar dat ik het zo goed had gedaan.”

Waren er razzia’s in Tuindorp-Oostzaan?
“Ja, soms gingen de Duitsers langs de huizen, op zoek naar mannen die in Duitsland in de fabrieken konden werken. Ik weet nog dat er een keer een Duitse soldaat bij ons thuis kwam, met een geweer aan de schouder. Hij kwam dicht bij mij en mijn broertje staan en vroeg of we wisten waar onze vader was. ‘Die werkt bij de boeren’, antwoordde ik snel, mijn ouders hadden me geïnstrueerd om dat te zeggen. Mijn vader zat intussen met nog een paar mannen op zolder, vlak onder de dakpannen. Daar had hij in een kast een luikje gemaakt waar ze konden schuilen.”

Mevrouw Geesje de Vries vertelde ons dat ze de gebeurtenissen uit de oorlog heel lang verdrongen heeft, nu komt het pas echt allemaal boven. Zeker de herinnering aan wat de Duitsers hebben gedaan met haar joodse vriendje Max. Ze heeft vijf jaar met hem kunnen spelen totdat hij werd opgepakt. Het verhaal van Max en andere gebeurtenissen in de oorlog heeft mevrouw De Vries nu pas op papier kunnen zetten.

Wist u wat oorlog betekende?
‘’Nee, ik was pas tien jaar oud. Ik kan mij nog wel goed herinneren hoe de oorlog begon. Het was vrijdag 10 mei 1940. ’s Nachts werd ik wakker van laag overvliegende vliegtuigen en van vreselijk geknal in de lucht. Ik dacht dat het al ochtend was en kleedde mij snel aan. Ik hoefde alleen nog maar mijn haar te kammen. Tegen mijn moeder zei ik: ‘Mam, wat was de buurvrouw vroeg kleden aan het kloppen.’ Op vrijdagmorgen werden normaal altijd de kleden geklopt, vrijdag was klopdag. Mijn moeder vertelde mij toen dat Nederland in oorlog was met Duitsland. Ik wist niet wat dat betekende, maar mijn moeder heeft dat toen meteen uitgelegd.’’

Kon u nog naar school tijdens de oorlog?
‘’Ik was acht jaar oud toen ik in de derde klas kwam van de Mussenstraatsschool, tegenwoordig heet die school het Vogelnest. Dat is nu jullie school, toch? Op de dag dat de oorlog begonnen was, ging ik om kwart voor acht naar school, vijf minuten van ons huis vandaan. Het hoofd van de school ving ons op en vertelde dat er voorlopig geen school was. Hij vroeg ons of we zandzakken wilden halen voor de oudere buurtbewoners, voor het blussen van brandbommen, omdat water niet altijd binnen handbereik was. Ik heb toen twee zakken gehaald bij de speeltuin. Supertrots was ik, dat ik dat mocht doen. In totaal is de school vijf dagen dicht geweest vanwege luchtalarmen.’’

Heeft u dierbaren verloren door de oorlog?
‘’Ik ben mijn lieve joodse vriendje Max verloren door de verschrikkelijk oorlog. Hij woonde op het hoekje van de Spechtstraat, op nummer negentien, met zijn ouders. Ik woonde op nummer tien. We deden heel veel samen, zoals buitenspelen en zwemmen. Maar in 1942 werd hij midden in de nacht opgepakt, samen met zijn ouders. Ik heb het niet gezien. Via een vriendinnetje hoorde ik dat ze waren meegenomen en dat ze naar de schouwburg waren gebracht. Op 27 oktober 1942 is Max samen met zijn ouders omgebracht in Auschwitz. Hij was pas vijftien jaar oud.

Na de bevrijding heb ik tien jaar lang de pest gehad aan Duitsers. Ik haatte ze, vanwege wat ze gedaan hadden met mijn vriendje en zijn ouders. Zij hebben hem van mij afgepakt. Ik denk nog iedere dag aan hem. Maar ik haat de Duitsers niet meer, deze generatie is niet de generatie van de slechteriken. Nu moeten we samen weer verder en proberen de wereld te verbeten. Maar vergeten, doe ik het nooit.’’

Wij spraken met de Joodse meneer Henry Joshua via een Skypeverbinding. Meneer Joshua heeft vroeger in Amsterdam-Noord gewoond, nu woont hij in New York. Hij vertelde ons dat hij met zijn familie in de oorlog in verschillende concentratiekampen zat. Hij heeft verschrikkelijke herinneringen uit die tijd. Hij liet ons ook een Jodenster zien.

Hoe voelde het om de Jodenster te dragen?
“Die ster moesten alle Joden dragen tijdens de oorlog, iedereen kon meteen zien dat je Joods was. En daar hoorde allemaal regels bij. We mochten niet in de tram, niet naar het zwembad, niet fietsen, niet meer naar een gewone school. We mochten eigenlijk helemaal niets meer.”

Hoe was het in een concentratiekamp?
“Het leven in de concentratiekampen was niet leuk. Eerst waren we in Westerbork. Daar werd ik met mijn moeder en zus in een andere afdeling geplaatst dan mijn broer en vader. Het was vreselijk om van elkaar gescheiden te zijn. In Bergen-Belsen was het nog erger dan in Westerbork, echt verschrikkelijk. Er was heel weinig te eten en veel mensen waren ziek. Ik heb zelf niemand zien sterven, maar er gingen heel veel mensen dood. Elke dag kwam er een houten wagen langs waar de lichamen op gegooid werden, zo vreselijk. Elke dag stierven er tientallen mensen. Mijn vader is daar ook doodgegaan omdat de omstandigheden zo slecht waren.”

Hoe overleefde u uiteindelijk de oorlog?
“Wij hadden Paraguayaanse paspoorten. Die had iemand voor ons geregeld. Door die paspoorten waren we net iets veiliger dan de anderen, het gaf bepaalde privileges. In Bergen-Belsen werden we daarom uitgekozen voor een gevangenenruil. Ze wilden ons ruilen tegen Duitse gevangenen. We zouden met de trein naar Zwitserland gaan en daar zouden we vrijgelaten worden. Maar de trein stopte toen we de Zwitserse grens al zagen. We gingen de grens niet over maar werden naar kamp Biberach gebracht. Daar zijn we gebleven tot het einde van de oorlog.”

“Ik wil nog graag zeggen we zijn gered omdat we door mensen zijn geholpen. Als je ooit iemand kunt helpen die in nood is, doe dat dan, want misschien weet je het niet op dat moment, maar je zou een leven kunnen redden. Dus probeer andere mensen te helpen.”

Meneer Van der Linden vertelde ons dat er tijdens de Hongerwinter geen kolen meer waren. Gelukkig werkte zijn vader bij Shell. Hij nam grote zakken met oliebrokken mee naar huis om de noodkachel mee aan te maken. Die maakte zo’n lawaai, het leek wel een motorboot! Hoewel die kachel allang niet meer werkt, heeft meneer Van der Linden hem al die tijd bewaard.

Wat weet u nog van het begin van de oorlog?
“Mijn vader was gemobiliseerd, net als alle mannen die konden vechten. Mijn moeder en ik gingen regelmatig per bus, pont en trein naar Velserbeek bij IJmuiden, waar mijn vader met zijn regiment gestationeerd was. Op de dag dat de Duitsers daar binnentrokken wandelden we langs de haven. Hoog op een duin heb ik met mijn ouders staan kijken hoe de schepen binnenvoeren. Het eerste wat ik me van de oorlog kan herinneren, is dat ik toen opkeek naar mijn vader en hem zag huilen. De tranen liepen over zijn wangen. Hij begreep natuurlijk: de strijd was dan wel afgelopen, maar de ellende begon pas.”

Wat merkte u van de oorlog in uw buurt?
“’s Nachts vlogen geallieerde bommenwerpers massaal over, met wel vijftig tegelijk. Het geluid kwam van ver. Het werd steeds luider. Het was stikdonker, alles was verduisterd. Je kon alleen de Duitse zoeklichten zien. Zodra het afweergeschut een vliegtuig gevonden had, begonnen de Duitsers als gekken te schieten. Dan hoorde je de granaatscherven op het dak tinkelen. De geallieerden moesten de Fokkerfabriek hebben, aan de Papaverweg. Maar soms lieten ze de bommen op het verkeerde moment los. Op een ochtend ging het luchtalarm af, vlak voordat ik naar school moest. Mijn moeder stond mijn gezicht te wassen. We stonden dicht tegen elkaar aan. Plotseling was het alsof er op zolder een zak aardappelen werd leeggeschud. Roembeleboemmm boemboem. Alles schudde! Ik heb nog nooit een aardbeving meegemaakt, maar zo moet dat voelen. Achteraf weet ik dat dat het bombardement was op de Van der Pek- en de Vogelbuurt, van 17 juli 1943. Van mijn school, de Dr. A Kuyperschool in de Mosstraat, waren vier lokalen vernietigd. We zijn ondergebracht in de Oranje Nassauschool in de Azaleastraat. De ene week hadden we ’s middags les en de andere week ’s ochtends.”

Wat heeft u gezien van de Jodenvervolging?
“Mijn grootmoeder woonde aan de Schippersgracht, bij het Scheepvaartmuseum. De Jodenbuurt kende ik goed. Toen ik een keer bij mijn grootmoeder was, werden er Joodse mensen uit hun huizen gehaald en afgevoerd. Ze dachten dat ze op reis gingen, ze waren helemaal opgedoft. Mijn grootmoeder was nogal nieuwsgierig van aard en moest zo nodig gaan kijken, ook al smeekten m’n tantes haar om het niet te doen. Toen kwam er een Duitse soldaat bij ons de trap op rennen. Gelukkig hadden we geen Joodse mensen in huis, anders was het heel ellendig geweest! Het huisraad van de Joodse families werd door de firma Puls uit hun huizen gehaald. ‘Pulsen’ noemden ze dat. Op het Nigelleplein zag ik eens dat een huis werd ‘gepulsd’. Het speelgoed werd uitgedeeld aan de kinderen die stonden toe te kijken.”

Meneer John Geelof woonde in de oorlog in Tuindorp-Oostzaan. De bombardementen op Noord – waarbij de bommen soms heel dichtbij neerkwamen – vond hij eng. Maar naderhand was het op een leuke manier spannend, dan zocht hij samen met vriendjes naar de scherven van de bommen. Wie de grootste scherf vond, had gewonnen.

Wat herinnert u zich van het begin van de oorlog?
“Mijn vader was schoolmeester, maar nu moest hij ineens soldaat worden om voor Nederland te vechten. Op 12 mei 1940, de oorlog was net twee dagen aan de gang, werd er midden in de nacht aan de deur gebeld. Mijn moeder vreesde dat er Duitsers aan de deur stonden en wilde niet opendoen. Omdat het bellen en bonzen op de deur maar doorging, deed ze het uiteindelijk toch. In het donker stonden drie soldaten met een helm op, een van hen had een soort lantaarntje op zijn buik hangen. Ineens stapte een van die mannen zomaar ons huis binnen en gaf me een knuffel. Ik schrok me dood; wat komt die gevaarlijke man bij ons doen? Het bleek mijn vader te zijn, hij was net overgeplaatst naar een vliegveldje in Tuindorp-Oostzaan en mocht een paar uurtjes thuis slapen voordat hij weer aan de slag moest.”

Zaten er ook onderduikers in uw huis?
“Nee, maar mijn vader heeft zelf wel ondergedoken gezeten. Hij zat bij het verzet en op een dag werd hij opgepakt en naar het bureau van de Sicherheitsdienst gebracht in Amsterdam-Zuid. Daar ging het er bepaald niet zachtzinnig aan toe. Mensen die werden verhoord, werden vaak gemarteld. Ook mijn vader werd mishandeld. Met een geweer sloegen ze op zijn vingers en hij had een gat in zijn been. Toch heeft hij geluk gehad, want juist tijdens zijn verhoor kwam het nieuws binnen dat verzetsmensen het Bevolkingsregister van Amsterdam in brand hadden gestoken. Dat was heel erg voor de Duitsers, want nu konden ze niet meer uitzoeken welke Amsterdammers Joods waren. Er brak paniek uit bij de Sicherheitsdienst en de officier die mijn vader verhoorde, schreeuwde dat hij op de gang moest wachten. Daar riep een andere Duitser tegen hem dat hij weg moest. Mijn vader is toen naar buiten gegaan en eenmaal buiten wist hij te ontkomen. Door toeval is hij dus ontsnapt. Daarna moest hij onderduiken. Maandenlang was hij weg, tot hij er op een dag plotseling weer was.”

Wat heeft u gemerkt van het grote bombardement in Noord in juli 1943?
“Ik zat die dag bij de kapper, Okkers heette hij, een man met een bochel. Toen ging het luchtalarm. De sirenes begonnen te gillen, wat betekende dat je op een veilige plek moest gaan zitten. Kinderen moesten schuilen onder de trap. Maar ik was vrij lang voor mijn leeftijd en moest daarom bij de mannen blijven zitten. De hel brak los, vlakbij was een scheepswerf waar de Geallieerden de eerste bommen op gooiden. Ze kwamen met vijf-zes tegelijk naar beneden, zodat het leek alsof ze aan een touwtje hingen. Daarom werden het ook wel kettingbommen genoemd. Het was een enorme herrie. De kogels spatten op de grond uit elkaar waardoor er naderhand overal scherven lagen. Wij deden daarna met een paar vriendjes wedstrijdjes wie de grootste scherf kon vinden. Dat was spannend, maar de bombardementen zelf waren natuurlijk niet leuk…”