Truus van de Maat is een opgewekte, moderne vrouw, geboren in 1926. Anouar, Teun, Tanya-Marie en Jana van basisschool De Troubadour kunnen met haar over alles praten. Vriendjes, uitgaan, kleding, politiek en natuurlijk ook de oorlog. Die begon toen ze veertien was.

Hoe was de oorlog voor u?
‘Het was geen leuke tijd. Het moest buiten pikdonker zijn en je moest op tijd binnen zijn. Je kon wel naar de bioscoop, maar daar draaiden alleen maar Duitse films; propagandafilms vol reclame over de Duitsers, hun militairen en hoever die in de verschillende landen al gekomen waren. En veel variatie in eten was er niet. Er was geen vlees, geen groente. Ik heb heel veel aardappels gegeten. Je moest ook uren in de rij staan om iets te bemachtigen. En er was, wat ze toen zo noemden, zwarte handel. Er waren altijd mensen die ergens aan konden komen en die lieten je dan bijvoorbeeld voor iets dat een kwartje kostte twee gulden betalen. Voor van alles hadden ze namaak. Je had namaakkoffie en namaakthee. Dat waren van die vieze tabletjes, dan werd het oranje water. Als ik er nou aan denk, het was heel vies. Ik kreeg in die tijd ook geen nieuwe kleren. Lastig als je veertien bent en groeit. Ik kreeg de afdankertjes van mijn zusters Annie en Nellie. Dat was niet leuk. En we hadden het koud. We hadden een keuken met een kolenfornuis. Dat was de enige plek waar het warm was. Dan zaten we met z’n zessen – mijn ouders en wij kinderen – ‘s avonds in dat kleine keukentje, want op een andere plek ook nog stoken dat kon niet.’

Kende u Joodse mensen in de oorlog?
‘Vroeger had je in de Rechtestraat een bioscoop, Chicago genaamd. De vader van een Joodse vriend van ons was de eigenaar. Op een dag was die vriend weg. We hoorden dat hij was opgepakt door de Duitsers en naar een concentratiekamp was gebracht. Hij was toen zeventien en is nooit meer teruggekomen.’

Luisterden jullie naar Radio Oranje?
‘Ja, mijn vader was heel fanatiek. Die had de radio niet ingeleverd. Wilhelmina zat in Engeland en dan sprak ze via de radio heel plechtig: “Landgenoten…” En dan had mijn vader gewoon kippenvel. Die was daar zo van onder de indruk. Maar ja, het moest stiekem. Op een avond werd er op de deur gebonsd: “Aufmachen, aufmachen, polizei!” Mijn vader rende, in zijn onderbroek, met die radio onder zijn arm de tuin in en verborg zich onder een struik. Mijn moeder deed de deur open en het hele huis werd doorzocht. Maar ze keken niet in de tuin. Dat was heel spannend. Als ze je oppakten kon het je je leven kosten.’

Wat vond u het ergst in de oorlog?
‘De angst voor bombardementen. Ik heb er drie of vier meegemaakt en dat was angstig. Vooral de vliegende bommen, dat was zo eng. Die vlogen over en daar zat geen bemanning in. Het was een soort raket, V1 genaamd, en die werd naar een doel gestuurd, meestal naar de Philipsfabrieken. Die gingen dan door de lucht en dat ging van ‘tsjch, tsjch, tsjch, tsjch, tsjch’. Als ze stil waren dan duurde dat nog acht seconden en dan plofte ie uiteen. En dan moet je maar afwachten waar. Op een nacht ging er eentje over en ik maar tellen. Tot acht en toen was het even stil, maar toen ging hij weer verder. Ik dacht echt ‘nu is het gebeurd’.

De Duitsers zochten ’s nachts het luchtruim af met schijnwerpers. Een keer zag ik door het toiletraampje zo’n lichtbundel en daarin een parachutist. Het was net zo’n plaatje. Tegenwoordig zie je ze niet meer, maar toen ik kind was had je allemaal van die heilige plaatjes vanuit de hemel, met Maria of zo. Alsof het een verschijning was. Zo zag die jongen in die lichtbundel er ook uit. En ik dacht: ‘Och, die arme jongen, die is het haasje, die kan geen kant uit’. Ze schoten hem neer. Het was heel erg beangstigend.’

           

“Oh, wat zijn we verwend”, klinkt het achterin de auto als we wegrijden bij het huis van Henny de Kat-Belkmeer in Nieuw Sloten. Limonade, appeltaart, ieder een zelfgemaakte kaart en ook nog een zakje paaseitjes. Terwijl het bezoek aan mevrouw De Kat op zich al speciaal was, met al haar bijzondere herinneringen aan haar oorlogstijd in Buiksloot. Wat Bram, Tessa en Anouar van Montessorischool Azaleastraat het meest bijzondere vonden om te horen? “Alles. Je weet wel dat er dingen gebeurd zijn in de oorlog, maar het is toch heel anders als iemand vertelt hoe het echt was.”

 

We hoorden dat bij u thuis onderduikers zaten. Kunt u daar wat over vertellen?
“Op een avond, eind 1942, werd er gebeld. Bij de voordeur stonden twee mensen. Ze waren gevlucht uit kamp Westerbork en hadden via-via gehoord dat mijn moeder bij de ondergrondse beweging werkte. Anderhalf jaar zijn ze bij ons gebleven; ze hebben de oorlog overleefd. Het waren Ab van der Linden, die later bekend zou worden als Ti-Ta Tovenaar en als clown Flappie, en zijn vrouw. We hebben ook andere onderduikers gehad: een echtpaar met drie kinderen, een oudere man met zijn oudste zoon… Telkens werden ze na een tijdje overgebracht naar andere adressen.”

Waar zaten ze dan verstopt?
“Ze waren gewoon in huis. We hadden onder de trap een kast, daar was een gat in geboord zodat ze konden schuilen als het nodig was. En boven op de zolder onder de balken was een schuilplaats gemaakt. Ik vond het moeilijk om ze in huis te hebben. Je was altijd bang dat er wat gebeurde. De onderduikers waren ook niet altijd voorzichtig genoeg. Ik ben zelfs op een avond met Ab van der Linden en zijn vrouw op een tandem naar de Pretoriusstraat bij het Amstelstation gefietst. Daar woonde een zuster van Abs vrouw, en hun baby was er ondergebracht. Ze wilden hun dochtertje natuurlijk graag zien. Naderhand hebben we ons gerealiseerd dat het heel onverstandig was om zomaar met onderduikers door de stad te fietsen.”

De onderduikers zijn gepakt, hoe is dat gebeurd?
“In maart 1944 werden bij ons thuis mijn moeder en twee onderduikers, een oude dame met een zoon, opgepakt. Verder was er niemand thuis. Dat was heel erg verdrietig. De twee onderduikers hebben de oorlog niet overleefd. Mijn moeder is naar Vught gebracht, en van daaruit naar Ravensbrück en vervolgens naar Dachau, het buitencommando. Ze werkte in de Agfa-fabriek en moest gastmaskers maken. Na de oorlog hoorden we via het Rode Kruis en via kennissen dat ze nog leefde. Iedere dag gingen we bij het Centraal Station kijken of ze met de trein aankwam. Op een dag waren we net weer thuis toen er een meisje langskwam en ons vertelde dat ze onze moeder had gezien. Ze liep al op de Adelaarsweg. Daar zijn we naartoe gerend – ik heb mijn vader nog nooit zo hard zien lopen. Mijn moeder woog nog maar zo’n 42 kilo toen ze terugkwam.”

Waarom bent u in Drenthe geweest?
“Omdat we thuis te weinig te eten hadden, zouden mijn broer, schoonzusje, zusje en ik naar een oom in Friesland gaan. We vertrokken op 22 december 1944 en kwamen 7 of 8 januari 1945 in Drenthe aan, al die dagen hebben we gelopen. Onderweg hadden we een infectie opgelopen in een hooischuur waar we sliepen, scabiës, een soort eczeem. In een klooster in Klazienaveen zijn we toen behandeld met een zalf. We kwamen er in contact met een man uit Erfscheidenveen, een plaats vlakbij Emmen, die onderdak voor ons heeft verzorgd. En daar mochten we blijven tot de oorlog voorbij was. We zijn liftend weer van Drenthe naar Amsterdam gekomen, eerst een stuk bovenop een wagen vol aardappelen, en daarna op Amerikaanse en Canadese wagens..”

Wij interviewden mevrouw Kuiper-De Jong in haar woning in Spanbroek. Ze heeft ons verteld over de oorlog en over Johannes Hoek, de verzetsstrijder die bij haar en haar ouders op de boerderij woonde. We zijn ook met mevrouw Kuiper-De Jong naar de begraafplaats geweest waar Hoek en andere verzetsstrijders begraven liggen. Hoewel het al meer dan zeventig jaar geleden is dat Johannes Hoek vermoord is, was mevrouw Kuiper-De Jong erg emotioneel toen ze over hem vertelde.

Hoe kende u Johannes Hoek?
“Jan was tien jaar ouder dan ik. Hij werkte al vanaf 1935, vanaf zijn achttiende, voor mijn vader op onze boerderij. Ik had een hele goede band met Jan, hij was een soort oudere broer. Ik denk nog veel aan vroeger, het zijn tijden die een mens nooit meer vergeet. Ik mis hem nog vaak en raak nog altijd geëmotioneerd als ik aan de avond denk dat ze hem en anderen uit het dorp hebben opgepakt.”

Wisten u en uw ouders dat hij in het verzet zat?
“We wisten het niet zeker, maar we hadden wel vermoedens. Toen hij werd opgepakt, werden er briefjes gevonden in zijn kast. Zo kwamen we erachter. Ik vind het bewonderenswaardig dat hij in het verzet zat. Maar ook moeilijk, hij moet altijd in angst geleefd hebben. Hij was ’s avonds weleens op pad, terwijl dat niet mocht vanwege de avondklok. We weten nu dat hij meehielp bij een droppingplaats, een plek waar de Engelsen voedselpakketten vanuit de lucht dropten. Als de Engelsen waren overgevlogen, was Jan altijd laat thuis. Later ben ik er ook achter gekomen dat ik zelf onbewust heb meegeholpen met het verzet. Elke week fietste ik naar de naaischool in Hoorn. Onderweg kwam er altijd iemand naast me fietsen om een praatje te maken. Bleek dat hij al die tijd blaadjes in mijn fietstassen stopte! Daar heb ik thuis nooit wat over gezegd.”

Wat gebeurde er die avond dat Johannes Hoek werd opgepakt?
“Dat was schrikken. We gingen ‘s avonds gewoon naar bed, in de hoop dat er niets zou gebeuren. Midden in de nacht werd er opeens op de ramen en deuren gebonkt: ‘Aufmachen, aufmachen!’ Het eerste wat ik dacht was: het zijn Hollanders! We moesten snel handelen, we hadden namelijk ook onderduikers in huis die zich voordeden als logés en familie. Daar trapten de schreeuwende mannen nog wel in. Maar ze zochten Jan. Het hele huis was omsingeld en ze liepen met handgranaten rond. Er werd gedreigd deze in het hooi te gooien. Maar op een gegeven moment hoorden we ze schreeuwen: ‘We hebben hem’. En ik dacht: ’zie je wel dat het Hollanders zijn’. Ze waren van de Landwacht, de Nederlandse hulpdienst van de Duitsers. Buiten hebben ze Jan flink in elkaar geschopt. Daarna mocht hij naar binnen, waar mijn vader met de leider van de Landwacht stond te praten. Hij mocht zich aankleden en bedankte mijn vader nog voor alle mooie jaren bij ons op de boerderij. Toen werd hij weggevoerd…”

 

 

 

Wij zijn Masiami, Anouar, Younes en Mihriban. Wij hebben mevrouw Trudy Bos geïnterviewd over de Tweede Wereldoorlog. Ze verloor haar pop toen ze naar Culemborg ging om bij te komen van het bombardement bij haar in de buurt.

Wat herinnert u zich van het bombardement?
“Bij de Ritakerk was een jongens-, meisjes-, en kleuterschool. De Duitsers dachten dat daar de Fokkerfabriek stond en hebben die plek op een dag gebombardeerd. Iedereen zat toen in de kerk, maar mijn broertje van 4 jaar en ik waren daar te jong voor. Mijn moeder stuurde ons die dag wat eerder naar school, het was pas half 9. Dus ik zei tegen mijn broertje: ‘Kom we gaan over de brug.’ Dat mocht eigenlijk niet, want dat was te ver. We liepen net op de brug en toen ging het groot luchtalarm af. We zijn gaan hollen en hebben geschuild in een winkel. Er kwamen allemaal zwarte kluiten naar beneden, bommen dus. Na ongeveer een half uur was het voorbij. Een meneer heeft ons toen teruggebracht naar mijn moeder. Heel veel huizen waren weg, maar gelukkig dat van ons niet. Mijn broertjes kwamen uit de kerk, ze hadden gaten in hun hoofd.”

Hoe heeft u de Hongerwinter overleefd?
“Dat was een vreselijke tijd. Onze school was gebombardeerd, waardoor er geen verwarming was. En ik had geen schoenen, maar klompjes. Ik herinner me dat de bomen uit de Van der Pekstraat werden omgezaagd, zodat iedereen een stuk hout kon krijgen. Daarmee kon je naar de klompenmaker. Ik had heel erg veel honger. Mijn vader ging op de fiets naar het Wieringermeer, zeker 100 kilometer fietsen. Hij ruilde daar bijvoorbeeld Monopoly spellen of handdoeken voor tarwe of aardappelen. Maar op de terugweg werd mijn vader soms opgewacht door de Duitsers, die namen alles in beslag en dan hadden we nog niks. Af en toe hadden we wel tarwe. Dat moesten we malen in een koffiemolentje en daar maakten mijn moeder dan met water een soort papje van. Of ze maakte soep van water met wat groenten uit het tuintje van mijn vader. Maar verder hadden we echt niets.”

Wat is er met uw pop gebeurd? U heeft er een verhaal over geschreven.
“Na het bombardement werd ik naar Culemborg gebracht. Mijn moeder heeft toen een pop voor mij gemaakt, Lies noemde ik haar. In de oorlog kon je namelijk geen poppen kopen. Mijn moeder had een vakje in de pop gemaakt met ritssluiting, om een nachtjaponnetje in te doen. De mevrouw waar ik verbleef, gebruikte dat toen om sleutels in te bewaren die toegang gaven tot de plek waar onderduikers bleken te zitten. Na mijn verblijf in Culemborg is die pop daar gebleven, ik mocht haar niet meenemen. Jaren later ben ik terug geweest in Culemborg. Daar werd mij verteld dat de mevrouw waar ik sliep pop Lies altijd op 5 mei aan de deur hing, als teken van vrijheid.”

 

 

Onze namen zijn Anouar, Julian en Faris. Wij gingen op bezoek bij Roel Walraven en zijn vrouw. Het was een aangrijpend bezoek, waarbij we vooral onder de indruk waren over wat meneer en mevrouw Walraven mee maakten tijdens de Hongerwinter. Ze konden niks lekkers eten en hun familie moest soms wel anderhalve week fietsen voor een paar aardappelen. Ondanks de zware onderwerpen was het wel heel gezellig. We kregen tijdens het gesprek een heerlijke appeltaart van mevrouw Walraven, wat tegelijkertijd wel een beetje gek was omdat we het ondertussen over de Hongerwinter hadden. Aan het einde kregen we nog een boekje mee van Meneer Walraven over zijn belevenissen in de oorlog. Die ligt nu in de bibliotheek van onze school.

 

Hebben jullie in het verzet gezeten tegen de Duitsers?
“Nou, ik was ongeveer even oud als jullie. Een jaar of 11, 12 toen de oorlog begon. Dat was nog een beetje jong om actief in het verzet te gaan. Maar dat betekent niet dat wij niets deden. Ik ging op mijn 12e bijvoorbeeld naar de ambachtenschool. De Duitsers wilden op een gegeven moment alle gereedschappen die wij daar hadden innemen omdat zij die nodig hadden, maar die hebben wij toen verstopt in de kelder. Een ander voorbeeld is mijn vader. Hij moest duikboten repareren voor de Duitsers, maar dat deed hij op zo’n manier dat iedere keer als ze de zee in gingen er al snel weer een klein mankement was waardoor het opnieuw gerepareerd moest worden. Ook zijn er vrienden en kennissen van mij geweest met Duitse voorouders die een brief kregen met een oproep om zich te melden bij het Duitse leger. Dat weigerden ze. Ook een vorm van verzet. Dus op die manier deden we zonder echt te vechten wel dingen om de Duitsers te dwarsbomen.”

 

Waren jullie boos op de koningin omdat ze gevlucht was?
De koningin was inderdaad naar Engeland gevlucht. In het begin dachten mensen daar verschillend over, maar op den duur was niemand er boos over. Ze sprak op de Engelse radio. Radio, televisie, dat was er allemaal niet. Maar we luisterden stiekem naar de Engelse radio. En er was toen met Oud en Nieuw een traditie om met middernacht de straat op te gaan en met potten en pannen veel kabaal te maken. Maar er waren twee tijden toen. De ene was de Duitse tijd en de andere de Engelse, de Greenwich tijd. Nu, toen het volgens de Duitse tijd middernacht was bleef het doodstil op straat. Maar op de Engelse tijd kwamen mensen hun huizen uit en maakten enorm lawaai. “Leve de koningin!” riepen ze dan. Of wij daar als communisten ook aan mee deden? Nee, nee, ik denk niet dat wij “Leve de koningin” riepen, wij waren niet zo koningsgezind, maar we maakten kabaal met de andere mensen. Dat was ook een vorm van verzet, weet je?

 

Wat is het smerigste dat je tijdens de oorlog heeft gegeten?
“Bloembollen zijn zo smerig,” zegt meneer Walraven. “Ze branden in je keel, ontzettend vies,” beaamt mevrouw Walraven. “En tijdens die laatste koude winter lagen de mensen dood op straat, ze zakten gewoon neer. Ik kan me herinneren, maar dat kan niet waar zijn, dat mensen enorme benen kregen,” vertelt ze. “Nee, dat klopt,” antwoordt haar man. “Als je hongeroedeem hebt zwellen je benen op. Mijn moeder had hongeroedeem en haar benen waren heel groot. En mensen die doodgingen werden naar de kerk op de Dam gebracht. Daar lagen ze allemaal door elkaar, zonder kisten. Omdat de kerk een gekoelde plek was. Maar weet je wat gek is? Wanneer je een kind was, was die oorlog vooral spannend, vooral in het begin. We moesten in het Flevopark bomen gaan hakken voor de kachel. Nou, kun je je voorstellen? Als je twaalf, dertien bent en met een bijl over straat mag lopen? Dat vonden we prachtig, we gingen met de borst vooruit! En wanneer er minder eten is, zorgen ouders ervoor dat de kinderen te eten hebben, dus je merkt minder snel iets van de oorlog als kind.” Mevrouw Walraven is het ermee eens: “Ja, weet je wat nou zo gek is? Ik heb nooit het idee gehad dat ik een onveilige of onaangename jeugd heb gehad. Toen mijn moeder tijdens de Hongerwinter op de fiets naar Overijssel ging om eten te zoeken maar niet meer terug kon komen omdat de IJssel afgesloten werd, was onze vader nog thuis. Hij zat bij ons ondergedoken omdat hij dienstplichtig was.”

 

Wij zijn Anouar, Emre en Sude en wij hebben mijnheer Van de Brink geïnterviewd. Hij woonde op de Zuiderakerweg met zijn oma, vader, moeder, 4 oudere broers en 3 zusjes. Zijn familie had een kwekerij. Mijnheer Van de Brink woont nu achter het huis waar hij woonde in de oorlog. De Zuiderakerweg noemden ze toen nog de Korte Weg. Met bijna de hele buurt deden ze van alles tegen de Duitsers. Er is nooit iets fout gegaan. “Het was hier elkaar helpen en mondje toe!”

 

Waren er bij u in huis ook onderduikers?
“Ja, we hadden één onderduiker in huis, de andere onderduikers zaten in de schuurzolder. Mijn oudere broers konden later in de oorlog ook gewoon thuis onderduiken. Mijn broers en de onderduikers verstopten zich bij huiszoekingen in een wc waar een kast voor stond. En daar zagen de Duitsers dan niks van.”

Zaten jullie bij het verzet?
“Mijn vader en mijn twee oudste broers zaten bij het verzet. Vader veranderde bonkaarten. Hij zat ook bij de knokploeg. Verder brachten wij de illegale krant de ‘Trouw’ rond. Regelmatig werden er razzia’s gehouden, dan kwamen ze met mannen met geweren in de aanslag. Dat waren mannen van de Duitse Sicherheitsdienst. Vaak moesten mijn vader en broers met de handen en voeten tegen de muur staan, onder dreiging van de geweren. De Duitsers stampten daarna met de kolven van hun geweren op de grond om te zien of er een kelder onder zat. Maar, dat was natuurlijk niet zo.”

Hoe kwam het dat jullie nooit gepakt zijn?
“Tegenover ons woonde een vrouw die ‘fout’ was. Zij had een foto van Hitler in huis en zo’n adelaar. We moesten dus heel voorzichtig zijn. Eén keer hadden we heel veel tarwe geregeld. Dat hebben we toen niet voorzichtig genoeg naar binnen gebracht. De overbuurvrouw keek altijd wat we deden en heeft dat waarschijnlijk doorgegeven. Samen met de pastoor hebben we toen heel snel alle tarwe uitgedeeld, voordat de Duitsers kwamen. Toen er daarna weer controle kwam, was er niets meer te vinden. Als er in de buurt Duitse acties waren werd ons kinderen altijd verteld wat we moesten zeggen. Iedereen had daardoor altijd hetzelfde verhaal.” 

Wij zijn Anouar en Fettah en interviewden mevrouw Da Costa da Fonceca in haar huis in De Pijp. Ze rookte veel sigaretten tijdens ons gesprek. Ze vertelde over haar Joodse vader en christelijke moeder. Ze was geen bang meisje in de oorlog, die begon toen ze vijftien was. Ze heeft haar vader gered.

Waar woonde u in de oorlog?
“Ik woonde in de ‘Jodenbuurt’, vlakbij het Waterlooplein. Maar we kwamen regelmatig in De Pijp. Mijn moeder ging naar de Albert Cuyp voor de boodschappen. Ze maakte daar graag een praatje met de Joodse verkoopster van stoffen. Juist de Joodse handelaren brachten de humor en gezelligheid op de markt. Maar vanaf 1941 mochten de Joodse marktkooplui niet meer verkopen op de Cuyp. Er hingen bordjes ‘Verboden voor Joden’. Toen gingen we er niet meer naar toe. Het was een treurige aangelegenheid geworden daar.
Tijdens de Hongerwinter kwam ik vaak in een slagerij op de Van Woustraat. Ik zorgde voor het eten en hoorde over kloten van dieren die je kon kopen bij de slager. Regelmatig ben ik daar in een lange rij van hongerige mensen gaan staan. Als je honger hebt, eet je alles. Die kloten waren nog lekker ook.”

Was uw vader in gevaar omdat hij Joods was?
“Mijn vader was een beetje veilig, omdat hij getrouwd was met een niet-Joodse vrouw. Maar hij moest wel een ster dragen en werd verplicht zich te laten steriliseren. In 1943 is hij toch meegenomen door de Duitsers en naar concentratiekamp Westerbork gebracht. Alle familieleden van mijn vader zijn vermoord. Ze woonden bij ons in de straat. Ook zijn gehandicapte zus. Ze is met haar rolstoel de overvalwagen ingereden. De huizen van onze familie waren daarna leeg.”

Hoe heeft uw vader kamp Westerbork overleefd?
“Eén plek in De Pijp is daarvoor heel belangrijk geweest: het Stadsarchief. Dat zat toen op Amsteldijk 67. Daar ging ik naartoe om een stamboom te laten maken. Die stamboom had ik nodig om mijn vader vrij te krijgen uit kamp Westerbork. Tweeduizned gulden kostte dat. Al het spaargeld van mijn ouders was toen op. Op de stamboom stond dat mijn vader van Portugese afkomst was. En met Portugal had Duitsland geen oorlog. Ik stuurde de stamboom naar Westerbork. Een paar dagen later kwam mijn vader vrij.”