Wij zijn Redouan, Mees en Gilmario en wij interviewden Meneer de Bruijn. Meneer de Bruijn was veertien jaar toen de oorlog begon. Hij vertelde ons dat hij veel vrienden had, zowel Joodse kinderen als kinderen waarvan de ouders bij de NSB zaten. ‘Als kind let je daar niet op, dan speel je gewoon met iedereen.’

Hoe speelde u als kind in de oorlog?
“We speelden op straat of in het park. Ik ging ook zwemmen in het Amstelparkbad, het huidige De Mirandabad. Vanuit mijn kamer kon je daar naar binnen kijken, mijn moeder zwaaide dan met een handdoek wanneer ik naar huis moest. Maar we verveelden ons ook vaak. Dan gingen we naar de vliering, daar was een kast waarachter een heel netwerk van gangen verscholen lag waar je doorheen kon lopen. Deze gangen liepen door allerlei huizen tot in verschillende straten in de Rivierenbuurt. Soms kwamen we mensen tegen die ondergedoken zaten, die schrokken zich dan te pletter.”

Hoe was het om jong te zijn tijdens de oorlog?
“Ik voelde me jong maar werd door de oorlog snel volwassen. Je kreeg meer verantwoordelijkheid toegewezen. Je moest geheimen kunnen bewaren, niet te veel met anderen praten, niemand bij zijn echte naam noemen. Maar ik werd als kind ook buiten veel gebeurtenissen gehouden. Mijn vader controleerde de boekhouding van bedrijven. Toen Nederland bezet werd, heeft hij de laatste balansen van Joodse bedrijven mee naar huis genomen, zodat de Duitsers ze niet konden gebruiken. Hij had een valse muur achter onze kast gemaakt waar hij deze balansen verstopte. Ik heb dit pas na de oorlog ontdekt.”

Had u onderduikers in uw huis?
“Op een dag kwam mijn vader thuis met een klein Joods meisje. Mijn vader had huizen langs de Amstel en daar woonden veel Joodse gezinnen. De ouders van dat meisje waren opgeroepen voor deportatie en hadden mijn vader gevraagd of hun kind bij ons kon blijven. De lange, koude treinreis zag die moeder niet zitten met haar kindje. Mijn oma woonde bij ons in en onze hele familie kwam dan ook regelmatig op bezoek. Mijn oom zat bij de NSB en hij zag het Joodse meisje bij ons. Hij heeft ons niet aangegeven. Maar twee dagen later stond de moeder van het kindje bij ons voor de deur, ze wilde haar dochtertje toch liever bij zich houden. Mijn moeder heeft toen nog een deken meegegeven, zodat ze het warm zouden hebben op de trein. Ze zijn nooit teruggekeerd uit Duitsland.”

Wat deed u in uw vrije tijd?
“Ik zat bij de Padvinderij. Samen met andere jongens van de Padvinderij had ik me aangemeld bij de Luchtbeschermingsdienst. Dat is een rare naam natuurlijk. We beschermden de lucht niet, maar we beschermden de mensen tegen aanvallen uit de lucht. Als het luchtalarm afging, moest iedereen binnen blijven, wij gingen dan juist naar buiten. Als er een bombardement was of een brand, dan moesten wij helpen blussen met de brandweer. Ik heb een keer op de brandladder gestaan toen we een man wilden redden uit een brandend huis, maar hij was al dood toen we aankwamen. We moesten ook ’s avonds door de straten lopen en kijken of iedereen het licht had uitgedaan. Zelf hadden we een knijpkat mee.”

Wij hebben met z’n vieren meneer Peter Kahn geïnterviewd. Hij was een Joodse jongen van vier jaar oud toen de oorlog begon. Het interview was heel interessant. Meneer vertelde veel en had allemaal dingen uit de oorlog bewaard zoals recepten en een echte Jodenster. Het was heel indrukwekkend om die vast te houden.

Herinnert u zich nog veel van de oorlog?
“Eigenlijk herinner ik mij bijna alleen de leuke dingen van de oorlog. Ik was natuurlijk nog erg jong. Ik herinner me nog wel dat ik ben opgepakt tijdens een razzia, omdat ik Joods ben, en dat ik naar het Amstelstation ben gebracht. Dat weet ik nog omdat ik de muurschildering in het station zo mooi vond, met al die treinen. Ik keek mijn ogen uit. Mijn moeder heeft mij later vrij gekregen op het station en toen moesten we het hele eind teruglopen naar huis. Onderweg vroegen soldaten of wij mee wilden rijden met een van de auto’s. Weinig mensen hadden in die tijd een auto, dus ik wilde graag meerijden. Maar mijn moeder niet, dus liepen we het hele eind naar huis.”

Heeft u, omdat u Joods bent, ook ondergedoken gezeten?
“Jazeker. Na het incident in het Amstelstation zijn wij allemaal ondergedoken. Iedereen van de familie ging ergens anders heen: mijn vader, moeder en oma. Ik werd opgehaald en moest met een tante mee, die natuurlijk mijn tante niet was, naar Renkum. Daar heb ik ongeveer een jaar gewoond. In die periode mocht ik ook mijn eigen naam niet gebruiken, ik heette toen Peter Kamp. Mijn eigen achternaam was veel te Joods. Aan de mensen in het dorp vertelde we dat ik een neefje uit Amsterdam was dat logeerde om aan te sterken. Na een jaar ging ik weer terug naar mijn ouders in Amsterdam. Daar doken wij met z’n allen onder op de Quellijnstraat. Af en toe gingen we naar buiten, alleen mijn vader deed dat niet omdat hij er te Joods uitzag. Ik kreeg weer een nieuwe naam: Pieter Knaker. We zaten ondergedoken bij een meneer die ook lid was van de NSB. Maar hij zat ook in het verzet en hielp ons onderduiken in het huis. Elke dag kwam hij twee keer langs om de gordijnen open en dicht te doen en om de kachels te stoken.”

Heeft u ook honger gehad in de oorlog?
“Tijdens de Hongerwinter hebben we het volgens mij wel zwaar gehad. Ik weet dat we bloembollensoep en aardappelschillen aten en dat ik eens in de week naar het Rode Kruis ging om daar eten te krijgen met andere kinderen. Een keer mocht ik van mijn moeder niet gaan, ze vond het te gevaarlijk. Vlak daarvoor was er een schietpartij geweest aan de Weteringschans, verschillende mensen zijn doodgeschoten door de Duitsers. Dat heb ik pas achteraf begrepen, ik had toen alleen honger.”

Wij bezochten mevrouw Leefkens in hetzelfde huis als waar ze tijdens de oorlog woonde. Ze was destijds nog maar een klein meisje, maar ze herinnert zich nog veel. Ze liet ons zien waar de radio verstopt was, in welk hoekje haar moeder kookte en waar ze met z’n allen dicht bij de kachel zaten.

Moest u gewoon naar school tijdens de oorlog?
“We gingen elke dag naar school op het Smaragdplein. Maar ‘gewoon’ was het niet. Soms oefenden we wat we moesten doen als er gevaar zou zijn, dat was spannend. Zoals jullie dat doen met de brandrij op school. Als de sirenes gingen, moesten we snel uit de schoolbankjes op de grond gaan liggen of met onze ruggen tegen de muur gaan zitten. Ik weet nog dat er een keer een verdwaalde kogel dwars door de muur ons lokaal invloog. Toen was het gevaar even heel dichtbij, gelukkig zat er niemand op de plek waar de kogel kwam.”

Had u het vaak koud tijdens de oorlog?
“Vooral in de winter van 1944 hebben we kou geleden. Hout was nergens meer te krijgen, dus kon de kachel niet aan. Soms pakten we stiekem hout uit de trambaan, dat vond mijn moeder maar niets. Het was dan wel weer even warm, dus ik denk dat ze er toch ook blij mee was. Als het heel koud was, gingen we naar mijn opa en oma die naast ons woonden. We zaten dan we met z’n allen dicht tegen elkaar bij de kachel om het een beetje warm te krijgen. We luisterden naar de radio, dat mocht niet van de Duitsers dus het geluid moest heel zachtjes. Opa had de Bosatlas voor zich om op de kaart bij te houden waar de Duitsers terrein wonnen of verloren. We zaten allemaal om hem heen en volgden zijn vinger. We hoopten dat het gebied van de Duitsers kleiner en kleiner zou worden.”

Had u in de oorlog spullen die u dierbaar waren?
“Ik hechtte niet zo veel waarde aan spullen, eigenlijk moest je alles delen. Ik weet nog dat ik heel graag een poëziealbum wilde, zo’n mooie met plaatjes en versjes erin. Veel meisjes in mijn klas hadden er een, maar bij ons was er geen geld voor. Mijn opa was behanger, hij heeft toen van grote rollen mooi behangpapier een echt poëziealbum gemaakt. Mijn vader was schilder en maakte een mooie voorkant. Hij schreef er ook iets in voor mij. Elke dag zei mijn moeder dat ze er de volgende dag iets in zou schrijven maar ze deed het nooit. Als mij gevraagd wordt of ik het jammer vind dat ik nu geen herinnering aan haar heb in mijn album, dan antwoord ik dat ik wel een herinnering heb: namelijk dat ze er niet in geschreven heeft.”

Wij zijn Nina, Atong en Zakaria en wij interviewden Mevrouw Eek-Mijzen. Ze vertelde ons dat ze zich nog steeds herinnert hoe de oorlog begon. Ze fietste de stad in en zag een merkwaardig tafereel. Aan de ene kan van de laan liepen heel trieste Nederlandse soldaten, ze hadden de strijd verloren. Aan de andere kant marcheerden de Duitse soldaten vastberaden de stad binnen. De bezetting zou vijf jaar lang duren.

Veranderde uw leven sterk toen de oorlog begon?
“In het begin viel het allemaal wel mee. Ik ging nog steeds uit met vriendinnen, bijvoorbeeld naar de bioscoop. Er was wel censuur, ze draaiden alleen nog Duitse showfilms. Ik woonde in een buurt waar veel Joodse mensen woonden. Toen de vervolgingen begonnen, werden veel van mijn vriendinnen opgepakt. Toen was er natuurlijk niet veel leuks meer te doen. Eten werd ook steeds schaarser, we hebben echt hongergeleden. Tijdens de Hongerwinter ben ik één keer op hongertocht geweest naar het noorden van Holland. Ik ging langs boerderijen om te kijken of ze eten hadden. Maar ik was overal te laat. Er waren al mensen geweest en dus kreeg ik niets meer. Uiteindelijk had ik toch geluk. Ik kwam aan bij een gezin en kreeg pap te eten en mocht blijven slapen om op krachten te komen. De volgende dag ging ik met fietstassen vol eten terug naar Amsterdam. Vlak voor ik de stad in reed, werd ik tegengehouden door Duitse soldaten. Ze hebben al mijn eten afgenomen. Ik heb vreselijk gehuild, na al die moeite kwam ik met een lege tas thuis.”

Kende u iemand die in het verzet zat?
“Mijn oudste zus was vier jaar ouder dan ik, dus twintig toen de oorlog begon. Zij zat in het verzet. Ze deed gevaarlijk werk. Ze bracht op de fiets illegale kranten rond, zoals de Trouw en het Parool. Soms bracht ze een revolver naar andere verzetslieden.  Ze had ook een vals persoonsbewijs. We waren steeds bang dat ze opgepakt zou worden. Ze woonde nog bij ons in huis, dus als zij ontdekt werd, konden we allemaal opgepakt worden. Ze werkte bij de spoorwegen. Zij waren een van de eersten die staakten. Mijn zus heeft ook meegedaan met de Februaristaking, een groot protest tegen de Jodenvervolging in Amsterdam.”

Wat herinnert u zich van de Bevrijding?
“We zaten thuis aan tafel toen er ineens hard op de deur geklopt werd. Mijn vader deed open en we hoorden iemand hard roepen: ‘We zijn bevrijd!’ We waren zo blij, overal was het feest. Iedereen was buiten. Er speelde muziek en we dansten op de straten. Samen met vriendinnen ben ik nog uit geweest met Amerikaanse soldaten. Ik kon alleen geen woord Engels. Ze gaven ons chocolade en sigaretten. Veel meisjes zijn later getrouwd met Amerikaanse en Engelse soldaten.”

Mevrouw Nuisker herinnert zich van de oorlog vooral het gevoel van angst dat in huis hing. De vrees dat de onderduikers in hun huis ontdekt zouden worden, het idee dat haar vader zou worden gepakt als hij de verzetskrant Trouw rondbracht, en tegelijkertijd ook de angst dat de buren zouden denken dat ze samenwerkten met de Duitsers.

Kwamen de Duitse soldaten weleens bij jullie thuis?
“Tijdens de oorlog mocht je na zonsondergang niet meer naar buiten. Op een avond was ik toch nog aan het spelen in het Coöperatiehof, het enige beetje groen in onze buurt. Een Duitse soldaat zag mij en bracht me thuis. Omdat we twee onderduikers hadden, zorgde dit voor veel spanning bij mijn ouders. Maar die Duitse soldaat merkte er niks van. Hij was ook helemaal niet boos dat ik nog buiten was na zonsondergang. De volgende dag bracht hij ons zelfs een halve fles melk, hij zei dat ik hem aan zijn dochtertje deed denken. Hij heeft ons daarna nog een paar keer eten gebracht, eigenlijk niet fijn omdat mijn ouders bang waren dat de buren zouden denken dat we met de Duitsers ‘heulden’. Gelukkig kwam niemand erachter, want de soldaat bracht het eten steeds ’s avonds.”

Hoe kwamen jullie aan eten tijdens de oorlog?
“In de Tolstraat gingen we naar de gaarkeuken. We kregen daar een ontzettend smerige soort van soep. Pas enkele jaren geleden kwam ik te weten wat er inzat. Ik werkte op de Stadshouderkade, dicht bij de Heinekenfabriek. Toen ik daar rondliep herkende ik die geur van het eten uit de gaarkeuken. Mijn moeder vertelde me dat de soep uit de gaarkeuken gemaakt werd van het afval van de Heinekenfabriek. Het was dus een soort hoppap. Eten kwam soms ook uit onverwachte hoek. Op een dag tijdens de Hongerwinter kwam onze kat binnen met een lap vlees. Die had ze ergens gestolen. Mijn vader heeft die toen voor ons klaargemaakt. De kat mocht altijd ons bord aflikken, zo heeft zij ook de oorlog overleefd.”

Hoe was het om naar school te gaan tijdens de oorlog?
“Ik ging naar school in de IJselstraat. We hadden hele grote klassen en wij zaten met de kleuters in het benedenhuis van de woning naast de school. Ik had echt een hekel aan onze juffrouw. Een keer waren we aan het kleien met van die ouderwetse grijze zeeklei, die zo plakt. Ineens moesten we gaan slapen van de juffrouw, dat betekende dat we onze handen over ons hoofd moesten plaatsen. Al die klei plakte in mijn haar! Dat nam ik haar echt kwalijk. Jaren later begreep ik pas dat het om een bomalarm ging en dat we ons hoofd moesten beschermen. Toch kan ik nu nog steeds geen gehakt of deeg kneden met mijn handen.”

Mevrouw Schut-Demoitié woonde in Castricum toen de oorlog uitbrak. De Duitse soldaten vorderden alle huizen langs de duinen, zodat ze goed zicht hadden op de kust wanneer er een invasie vanaf de zee zou komen. Ze verhuisde samen met haar ouders en vijf broers en zussen van een huis met grote tuin naar een appartement in Amsterdam. De tuin miste ze als kind heel erg. Maar tijdens de oorlog reden er amper auto’s, dus ze speelde vaak met vriendinnen op straat of in het park.

Heeft u veel honger gehad tijdens de oorlog?
“Mijn vader had de Eerste Wereldoorlog meegemaakt. Hij verwachtte dus dat tijdens de oorlog alle grenzen dicht zouden gaan en alle invoer zou stoppen. Hij had bijvoorbeeld veel rijst ingeslagen, dat hebben we dan ook vaak gegeten tijdens de Hongerwinter. Niet zoals jullie dat nu eten, maar rijstepap. Als er geen melk was, kookte mijn moeder het met water. Ik moest ook veel havermout eten, omdat dat goed was voor de groei. Als ik vandaag zelfs het woord ‘havermout’ maar hoor, krijg ik al rillingen, het stond me zo tegen. Door het eenzijdige voedsel en het gebrek aan vitaminen was je vatbaarder voor ziekten. Mijn jongste broertje kreeg roodvonk, we vreesden dat hij zou sterven, maar dat is gelukkig niet gebeurd. De oorlog maakte je wel vindingrijk. Mijn moeder fietste af en toe naar de Noordoostpolder om eten te halen. Dit mocht natuurlijk niet, dus had ze een list verzonnen. Ze had zakken in haar jas genaaid om het eten in te doen. Wanneer ze haar jas dichtdeed, leek ze net zwanger en dan lieten de soldaten haar makkelijker door.”

Bent u zelf in aanraking gekomen met Duitse soldaten?
“Ik heb een tijdje bij mijn tante in Castricum gelogeerd. Daar woonde een Duitse soldaat alleen in een huis. Ik denk dat hij toezicht moest houden op een bepaalde wijk. Er stond een tamme kastanjeboom in zijn tuin, hij leerde me hoe ik kastanjes kon poffen. Als ik dan voorbij zijn tuin liep, riep hij: ‘Zullen we weer kastanjes gaan poffen?’. Ik mocht niet naar hem toe van mijn tante. Ik weet niet of ze bang was omdat het een man alleen was, of omdat ze zo’n hekel aan Duitsers had. Het leerde me wel dat niet alle Duitsers slecht waren. Sommige mannen wilden helemaal niet het leger in of stonden niet achter Hitler, maar werden verplicht.”

Kende u veel Joodse mensen?
“Toen we naar Amsterdam verhuisden kwamen we terecht in een straat waar veel Joden woonden. Soms werd de straat afgezet met vrachtwagens en dan gingen ze alle huizen binnen op zoek naar Joden. Ze klopten hard op de deur en riepen: ‘Aufmachen’. In de benedenwoning van ons gebouw woonde een Joods gezin. Ik speelde vaak met het dochtertje, Esther. Tijdens een van de razzia’s werden ze weggevoerd. Mijn ouders stonden te huilen toen ze naar het leeggehaalde huis keken. Als kind begreep ik niet wat er gebeurd was, maar omdat ik mijn ouders zag huilen, wist ik wel dat het erg was. Ik heb Esther nooit meer teruggezien.”

  

Wij hebben meneer Kees Schakel ontmoet bij het oorlogsmonument van het Muiderpoortstation. Van daaruit werden in de Tweede Wereldoorlog ruim 11.000 Joden naar kamp Westerbork vervoerd. Meneer Schakel is lid van het 4 en 5 mei comité van Amsterdam-Oost. Hij vertelde ons over de oorlogservaringen van zijn familie in het dorpje Giessen-Oudekerk.

Wat heeft uw familie in de oorlog meegemaakt?
“Mijn zus stond eens als baby in een box in de huiskamer toen er een kogel door de ruit vloog, waarbij de scherven in de box vielen. Mijn ouders waren dankbaar dat er niet nog iets veel ergers gebeurd was. Ze hadden ook een onderduiker, Jacob Huisman. Hij werd gezocht omdat hij bonkaarten had buitgemaakt. Die waren erg kostbaar, je kon er voedsel mee kopen. Een keer zaten ze te eten in de keuken, toen er onverwachts iemand langskwam. De onderduiker schoot zo onder het grote tafelkleed. Mijn ouders hielden het bezoek aan de praat tot het weer opstapte. De onderduiker is nooit ontdekt.

Later moesten mijn ouders Duitse soldaten opnemen in huis, dat noem je inkwartieren. De frontlinie verschoof steeds meer naar de grote rivieren en mijn ouders woonden daar vlakbij. Soldaten werden daar gestationeerd om eventueel aan het front te kunnen vechten. Er waren slaapplaatsen nodig voor die jonge soldaten. Mijn vader heeft weleens verteld dat het eigenlijk gewone Duitse jongens waren, die helemaal geen zin hadden in oorlog, maar ze moesten van Hitler. Je kon eigenlijk best met ze opschieten en met ze praten.”

Had uw familie genoeg te eten om te overleven?
“Mijn ouders hadden melk van de koeien en eieren van de kippen, maar ze hadden eigenlijk behoefte aan meer, ze hadden ook die onderduiker. Voor de baby, mijn zusje, was op een gegeven moment een ledikantje nodig, daar was moeilijk aan te komen. Toen hebben mijn ouders melk en andere dingen geruild met iemand die een ledikantje over had. Dat gele ledikantje is nog steeds in de familie, de kleinkinderen van mijn ouders hebben er ook weer in geslapen. Er werd op die manier veel geruild in de oorlog.”

Hoe komt het dat u zo betrokken bent bij dit onderwerp
“Toen ik een jaar of 24, 25 was, ben ik drie jaar leraar geweest op een Amsterdamse MAVO. Ik gaf les over godsdiensten. De leerlingen vroegen aan mij of ik kon vertellen over Anne Frank. Omdat ik eigenlijk bijna niks wist over Anne Frank, ben ik me erin gaan verdiepen. Toen ik er op de MAVO over vertelde, waren de kinderen muisstil. Ik weet nog dat ik vertelde dat de douchekamer de gaskamer was en dat toen sommige leerlingen, van 13 of 14 jaar in huilen uitbarstten.

Ik kreeg steeds meer interesse in het lot van de Joden. Ik leerde steeds meer Joodse mensen kennen en zo ben ik in het 4 mei comité van Oost gekomen. Toen ik in 1999 las dat er op het station Gare de Lyon in Parijs een herdenkingsplaquette was aangebracht, ben ik naar Joke Koningh, de burgemeester van Oost, gegaan. Zodoende is het monument hier bij het Muiderpoortstation op 3 oktober 2002 onthuld, precies 60 jaar nadat de deportaties waren begonnen op 3 oktober 1942.”

foto’s: Marieke Baljé

Wij hebben mevrouw van Dusseldorp geïnterviewd over de Tweede Wereldoorlog. Zij vertelde ons dat ze tijdens de oorlog hier vlakbij haar eerste kusje kreeg, in het Flevopark.

Heeft u honger gehad in de oorlog?
“De eerste twee jaar ging het goed, maar tegen het eind van de oorlog was er niets meer. Er was toen ook nog geen supermarkt zoals de Albert Heijn, je had alleen kleine winkeltjes: een groenteman, een slager en een bakker. Daar kon je dan je bonnen inleveren. Je moest eerst in de rij staan en vaak kwam je voor niks. Ik had een voordeel want ik was in verwachting, met mijn dikke buik mocht ik altijd voor. Wij hoefden ook niet op hongertocht te gaan zoals veel andere mensen. Wij hadden een groentewinkel en daardoor was er altijd wel genoeg eten voor onszelf. Totdat er ook op de markt niks meer aangevoerd werd en we alleen nog knollen en uien konden krijgen. Mijn man heeft eens een keertje een vat zuurkool helemaal van West naar onze winkel gerold. Toen hij aankwam stond er een hele lange rij mensen met pannetjes, potjes en schaaltjes, want we hadden niks om de groentes mee in te pakken. In een paar uur was het vat helemaal leeg verkocht.”

Is een van uw familieleden opgepakt door de Duitsers?
“Een oom van me is weggevoerd, dat was heel tragisch. Op 2 mei werd hij opgepakt om naar Dachau gebracht te worden en op 3 mei was mijn trouwdag. Mijn oom was tegen de Duitsers en had een boek uitgegeven. Hij luisterde naar Radio Oranje en was betrokken bij de verspreiding van het illegale blaadje Trouw. Maar wonder boven wonder is hij naar Amersfoort gebracht en mocht hij na tien dagen weer terug. Wegens gebrek aan bewijs. Hij is lopend op blote voeten terug gekomen.”

Was u verliefd tijdens de oorlog?
“Ja, ik was verliefd. Ik was jong. Zal ik jullie een geheimpje vertellen? Ik heb mijn eerste kusje hier in het Flevopark gekregen. Van mijn man. Ik heb hem ontmoet bij de kerkelijke verenigingen. We hadden vroeger meisjes-en jongensverenigingen. De jongens kwamen ons halen uit die meisjesvereniging. Zo begon het meestal. Ik ben op mijn 21e getrouwd, in de oorlog, met een gehuurde witte jurk. Ik heb daar nog wel foto’s van. Mijn moeder heeft toen een echt feestmaal weten te bereiden voor de broers en zusters, met inmaak van wat zij had bewaard voor die dag. We aten wel verse sla omdat we dat in de winkel hadden, verder waren er weinig groenten.”

Wij hebben mevrouw Henny van ter Meij geïnterviewd over de oorlog. Ze heeft ons ook wat laten zien uit die tijd. Ze vertelde ons namelijk dat haar gezin toen niet alleen de radio moest inleveren, maar ook twee koperen bloempotten. Eén bloempot heeft de familie kunnen verstoppen. Zeventig jaar later kon mevrouw Van ter Meij die ene bloempot nog aan ons laten zien.

Hoe was het leven in uw buurt tijdens de oorlog?
“Ik woonde met mijn ouders en mijn jongere broertje in de Tweede Atjehstraat op de tweede verdieping. Je kon in onze buurt goed buitenspelen, we hadden altijd de vrijheid om op straat te komen. Ik herinner me dat we gingen knikkeren, hinkelen en touwtje springen. Vlakbij ons was het Muiderpoortstation. Ik heb meerdere malen vanuit mijn raam kunnen zien hoe Joodse mensen daar werden verzameld. Als iedereen er was, stapten ze in een trein. Het was moeilijk om te zien, maar ik bleef toch kijken. In ons gezin praatten we wel over deze gebeurtenissen, ook over de spullen die we moesten inleveren. Zoals de radio en de bloempotten. Maar buiten het huis moest je oppassen met wie je praatte. In onze straat was de kapper een NSB’er en de schoenmaker een Rijksduitser (een echte Duitser). Dus ik lette goed op tegen wie ik wat zei.”

Bent u wel eens met honger naar bed gegaan?
“We hadden niet genoeg eten, maar ik kan me niet herinneren dat ik met honger ging slapen. We aten vaak suikerbieten. Mijn grootouders hadden zo’n vleesmolentje en zo maakten we er fijne sliertjes van. Het was niet lekker. Ook moest ik wel eens tulpenbollen eten. We hadden het geluk dat we familie hadden buiten Amsterdam, zo kregen we af en toe ook wat groenten. De Hongerwinter was dus niet fijn, maar we hadden niet alleen honger. We hadden bijna niets meer: geen schoenen, geen kleding, geen licht, geen gas en geen stroom. Van mijn grootmoeder kreeg ik een jurk van de bedstee gordijnen en ik had schoenen die van papier gemaakt waren. We hadden dus van alles niets.”

Heeft u de Duitsers kunnen vergeven?
“Je kan niet altijd boos blijven. Hitler en de SS’ers waren vreselijke mensen, maar deze boosdoeners zijn er gelukkig niet meer. De Duitsers van nu zijn best aardige mensen. Ik vind het goed dat we nog jaarlijks herdenken, maar zelf ga ik nooit naar de herdenking op de Dam. Het gaat mij teveel kriebelen. Ik hoef dat niet meer.”

Wij interviewden meneer Maurice Ferares. Hij woonde voor en tijdens de oorlog in de Smitstraat in de Transvaalbuurt en zat later ondergedoken aan het Afrikanerplein en op de Prinsengracht. Hij was achttien jaar toen de oorlog begon.

Wat was vóór de oorlog uw levensdroom?
‘Ik wilde muzikant worden. Sinds mijn achtste speelde ik al viool, maar ik wilde nog beter worden en later in een symfonieorkest spelen. Daarom ging ik vlak voor de oorlog, toen ik zeventien was, naar het Conservatorium. In december 1940, dus een halfjaar nadat de oorlog begon, ben ik via klasgenoten bij het verzet terechtgekomen. Omdat ik Joods was, moest ik in 1942 van het Conservatorium af. Daarna ben ik al snel ondergedoken. Tijdens deze jaren kreeg ik nog wel lessen thuis van mijn leraren en ik deed zelfs clandestien mijn examens. Toen ik na de oorlog terugkwam op het Conservatorium en ik nog één examen moest doen, werd mij verteld dat de examens die ik tijdens de oorlog had gedaan, niet erkend werden. Moest ik de hele vier jaar over doen! Dat wilde ik niet, ik heb het Conservatorium toen vaarwel gezegd. Daarna heb ik vijftien jaar in een orkest gewerkt.’

Wat heeft u tijdens de oorlog gedaan?
‘Via klasgenoten kwam ik in aanraking met het verzet. Hier heb ik illegale krantjes gedrukt en verspreid. Ook stal ik voedselbonnen voor onderduikers en hielp ik met het maken van illegale papieren. Ik werd een handige inbreker en oplichter tijdens de oorlog! Ik heb in die periode op vijf verschillende onderduikadressen gezeten, waarvan twee jaar in een huis op het Afrikanerplein, in de Transvaalbuurt. Dat was een Joodse buurt waar veel razzia’s werden gehouden. Zat ik daar in mijn schuilhokje boven het plafond, terwijl de Duitse politie het huis doorzocht! Ik was toen niet bang, maar de drie dagen daarna had ik altijd vreselijke hoofdpijn.”

Heeft u nu nog nare herinneringen aan de oorlog?
‘Ik denk er nog altijd heel veel aan. Mijn hele familie is vermoord in Auschwitz. Via een kennis hoorden we over de vernietigingskampen in Polen, maar pas na de Bevrijding wist ik echt wat er gebeurd was met mijn familie. Ik ging iedere dag kijken bij de namenlijsten die ze ophingen bij de Weteringschans. Lijsten met de namen van de mensen die waren omgekomen. Op een dag stonden de namen van mijn familieleden daar ook op. Dat is volgens mij de enige keer in mijn hele leven dat ik heb gehuild.
Maar waarom vragen jullie altijd alleen maar naar de oorlog? Waarom weet niemand meer iets van de tijd voor de oorlog, het interbellum? De tijd dat Hitler aan de macht kwam? Dat is juist nu zo belangrijk! Tegenwoordig zie je hetzelfde weer gebeuren. Wat is het verschil tussen het roepen van ‘minder Marokkanen’ en ‘minder Joden’? We moeten voorkomen dat het weer gebeurt en daarom moeten we niet vergeten wat er is gebeurd.’

 

foto’s: Marieke Baljé