Bobbie, Pepijn, Louise en Olivia van de Bos en Vaartschool hebben lol als ze bij mevrouw van Wieringen- Van Genderingen de traplift mogen uitproberen. Indruk maken ook de krantjes die mevrouw van Wieringen maakte tijdens de onderduik.

Hoe oud was u toen de oorlog begon?
‘Ik was 8 jaar toen de oorlog begon. We zijn niet Joods opgevoed. De enige Joodse vriendin die ik had was Ruth, zij was gevlucht uit Duitsland na de Kristallnacht en logeerde bij een vriendin van mijn moeder. Kort daarna moest Ruth naar het kamp Westerbork. Ik ben met mijn moeder bij haar op bezoek gegaan voor haar verjaardag! We hadden cadeautjes mee. We konden er daarna gewoon uitlopen. Toen we weggingen, moest ik huilen. Ik vond het zo zielig voor Ruth dat ze daar zat. Er kwamen steeds meer anti-Joodse maatregelen, we mochten niets meer. Ik kreeg een ster en dat vond ik verschrikkelijk. Ik droeg mijn schooltas er overheen. Ik mocht niet meer met de trein, niet meer naar mijn eigen school. We moesten ons huis uit en al onze spullen werden ingenomen. Eén pop had ik nog, Lijsje en die heb ik altijd bij me gehouden.’

Wanneer bent u gaan onderduiken?
‘Mijn moeder had contact met het verzet. Ze werd opgenomen in het ziekenhuis en werd door pillen expres ziek gehouden. Dan werd ze niet opgeroepen voor de kampen. Wij mochten de hele dag bij haar blijven. Op een dag was er een razzia in het ziekenhuis. De zusters brachten ons door de achtertuin van het ziekenhuis naar een adres. ‘We gaan onderduiken’ vertelde mijn moeder. Een zwarte begrafeniskoets haalde ons op en bracht ons naar Bussum.
We kwamen bij de familie Brouwer in een heel klein huisje. Ze waren heel arm en meneer Brouwer werkte als kolensjouwer. Ze hadden twee zoons van ongeveer mijn leeftijd, Piet en Joop. We zouden maar twee nachten blijven, maar het liep anders: we hebben twee jaar en negen maanden bij hen ondergedoken gezeten. Al die tijd hebben die zoons hun mond gehouden. Dat was heel knap. Het was levensgevaarlijk voor de familie Brouwer om ons in huis te nemen. Het was voor mij een totaal andere wereld. Er was geen kraan of wc. We moesten op de poepdoos. Er waren in dat kleine huisje geen bedden. Mijn moeder had een smal matras en ik sliep bij haar.’

Wat deed u de hele dag?
‘Je moest je altijd snel kunnen verstoppen en geen sporen achter laten. Alles snel wegbergen, ik kon dus moeilijk met poppen spelen. Tijdens de onderduik deden we schoolwerk. Met mijn vriendinnetje Nicky had ik afgesproken dat we samen naar het stedelijk gymnasium zouden gaan. Nicky ging verder op onze school en gaf het huiswerk mee, via het verzet. Ze namen ook brieven mee, en verstopten die in hun sok. We deden spelletjes als monopoly. Ik wilde graag een eigen kamertje, dus ging ik onder tafel zitten met het tafelkleed erover en dat was dan mijn kamer. We maakten ook kranten, die heb ik nog. ‘de grote Sof’ heette die krant. We maakten familieberichten en schreven verhaaltjes. We hadden schuilnamen: Mijn zus heette Kachelpijp en ik J. van Moeder.’

Was u bang?
‘Als er ‘s nachts huiszoeking was, sprongen mijn moeder en ik in de kast en deed een van de zoons alsof hij in dat bed sliep. Mijn moeder stond rechtop en ik moest tegen haar aanstaan met onze buiken tegen elkaar. Het was zo eng, je mocht geen geluid maken.
Soms moesten we ons ook aankleden en bij het raam gaan staan, dan konden we snel naar buiten vluchten. Dat is ook wel eens gebeurd. We werden gewaarschuwd door meneer van Noord. Hij zat bij de politie en hij waarschuwde meneer Brouwer wanneer er een razzia kwam. Meneer van Noord is verraden en gemarteld, maar hij heeft nooit ons adres genoemd.’

Hoe heeft u de bevrijding gevierd?
‘De bevrijding was een rare dag. Ten eerste ging ik weer naar buiten en ik kon niet praten; ik had bijna drie jaar gefluisterd. Buiten zakte ik in elkaar. Mijn spieren waren verslapt, ik kon helemaal niet meer staan of bewegen. Ik heb echt opnieuw moeten leren lopen. Met een klein koetsje zijn wij mijn opa en oma gaan halen in Soest. Dat was een heel gedoe want die zaten bij foute mensen ondergedoken. Die wilden zich indekken dat ze goed waren geweest, terwijl hun zoon bij de SS zat. Na de oorlog ben ik toegelaten tot het Stedelijk Gymnasium. Ik was zo blij! Op school sprak je niet over wat je in de oorlog had meegemaakt. Iedereen had zijn verhaal. Er waren ook kinderen in de klas waarvan de ouders NSB’er waren. Je praatte er niet over. Eigenlijk heb ik er nooit over gepraat. Mijn beste vriendin weet pas sinds een paar jaar wat ik in de oorlog heb meegemaakt. Zo ging dat.’

 

 

Abdelrahman, Jesse en Olivia hebben ongeveer dezelfde leeftijd als Gerard van Straten toen de oorlog begon. Hij woonde in die tijd aan de Saenredamstraat, vlakbij hun school, de Oscar Carré. Meneer van Straten zat op school in de Jan Steenstraat. Hij vond het vooral spannend toen de oorlog begon. Maar al snel zag hij vervelende dingen gebeuren waardoor hij toch wel bang werd.

Wanneer merkte u iets van de oorlog?
‘Vanaf dag één merkte ik dat het oorlog was. Op vrijdag 10 mei 1940 werd ik heel vroeg in de ochtend wakker van het geluid van vliegtuigen. Ik kan mij niet meer goed herinneren of ik meteen al bang was, wel weet ik dat ik het fascinerend en ook wel spannend vond. Toen ik hoorde dat de Blauwburgwal was gebombardeerd, werd ik wel bang. Ik besefte dat die bommen ook bij ons in de straat hadden kunnen vallen. Hoe de situatie precies in elkaar zat, begreep ik niet. Maar toen de Duitsers het steeds meer voor het zeggen kregen in Nederland, had ik als jonge jongen toch wel echt door dat er iets verschrikkelijks aan de hand was. Een Joods gezin tegenover ons huis werd opgepakt. Ik heb die familie nooit meer teruggezien.’

Wat is het ergste dat u heeft meegemaakt?
‘Ik kan me nog goed herinneren dat ik als veertienjarige bij het huis van een schilder in onze straat stond. Op een gegeven moment kwam er een man op de fiets naar ons toe. Hij gaf de schilder de opdracht om de letters G.F.P. achter op zijn spatbord te schilderen. Nieuwsgierig bleef ik kijken, maar van de fietser moest ik weg. Ik liet me niet wegsturen en dat beviel hem niet. De man trok een revolver en zei dat hij zou gaan schieten als ik niet onmiddellijk wegging. Daar schrok ik natuurlijk van. Ik vluchtte snel de winkel in. Later kwam ik erachter dat G.F.P. voor ‘Geheime Feld Polizei’ stond.
Een andere nare herinnering heb ik aan 12 maart 1945. Ik was onderweg om boodschappen te halen. Er gingen verhalen rond dat op het Weteringcircuit mensen dood zouden worden geschoten als represaille voor een verzetsdaad. Toen ik daar aankwam, waren er zojuist dertig mensen doodgeschoten. Ik zag hoe de lijken in een open vrachtwagen werden gegooid. Dat maakte als jonge jongen diepe indruk.’

Hoe kwam u aan eten tijdens de Hongerwinter?
‘Ik zat op de ambachtsschool op de Baarsjesweg. Een familielid van mij woonde daar vlakbij. In de middag ging ik daar vaak heen. Daar aten we koekjes, gemaakt van tulpenbollen. Dat was niet om te vreten! Thuis aten wij iets dat leek op zwarte aardappelen.’

Hoe was de Bevrijding voor u?
‘Op Dolle Dinsdag dachten we dat de oorlog voorbij was. Dat was in september 1944. De Duitsers vluchtten weg. Mijn oude overbuurman kwam zijn woning uit. Hij wilde feestvieren, maar een vluchtende NSB’er met een geweer schoot hem dood. Daarmee eindigde het feest voor ons meteen. Pas maanden later was het dan eindelijk zo ver. We waren bevrijd! De hele stad was in feeststemming. Bij ons in de straat werden poorten gebouwd die vol werden gehangen met liguster. Liguster groeide toen bij de stadswallen, wat nu de snelweg A10 is. Samen met vriendjes heb ik vele bakfietsen vol liguster weggehaald en op de poorten aangebracht. Dat zag er feestelijk uit. De bevrijdingsfeesten duurden wekenlang, tot het moment dat het gewone leven weer moest worden opgepakt. De oorlog was echt voorbij.’

          

 

De vader van Gerrit Sijpheer was hoofd van de Onderduikers Dienst en een belangrijk figuur in het verzet. Als elektriciteitsmeterstandopnemer en huurophaler kwam hij bij veel mensen over de vloer en had daardoor een groot netwerk. In de kelder van hun huis werd de verzetskrant ‘De Waarheid’ gestencild, die verspreid werd door de moeder van Gerrit. Aan Dieuwke, Olivia en Julia van de Bosschool vertelt Gerrit over zijn herinneringen uit die tijd.

Wat herinnert u zich van de oorlog en wat voor invloed heeft het op u gehad?
‘Ik ben geboren tijdens de oorlog en was dus nog heel klein. Ik werd opgevoed door mijn nichtje Hannie die bij ons onderdook. Mijn vader was hoofd van de O.D., de Onderduikers Dienst. Bij ons thuis waren acht mensen ondergedoken. Ik herinner me de spanning. Er werd ons verteld hoe we ons moesten gedragen en de achterdeur moest altijd op slot want er gebeurde van alles bij ons thuis waar de Duitsers geen weet van mochten krijgen. Met al die mensen wist mijn moeder toch van het weinige voedsel dat we hadden altijd iets te maken. Zij kon echt toveren in de keuken. Ook verspreidde zij ‘De Waarheid’, een verzetskrant die in onze kelder werd gestencild. Door haar vele zwangerschappen in die tijd kon ze met haar dikke buik ongezien die krantjes verspreiden.’

Heeft u nog spullen gevonden in de oorlog?
‘We hadden een spannende jongensclub en er was van alles te beleven voor ons. We vonden zelfs een geweer met munitie! Die verstopten we in ons hol. Mijn vriendje Theo Paping durfde het geweer af te schieten. Door de heftige terugslag raakte hij gewond; ik herinner me zijn bebloede gezicht. Ook herinner ik me dat ik door de grote jongens werd meegenomen naar de opslag van het legermateriaal op de Kerkedijk. We kropen in een grote legertruck en een van de jongens wist ‘m aan de praat te krijgen waardoor hij opeens ging rijden. We reden zo de sloot in!’

Wat is uw herinnering aan de bevrijding?
‘Dat was geweldig! De smaak van chocolade, de blijdschap… Op het weiland naast ons huis was het kampement van de Canadezen en die waren uitgelaten, zo blij. Ik herinner me dat ze met mijn babyzusje in de kinderwagen aan de haal gingen over het weiland. Mijn zusje werd gezien als nieuw leven en hoop. Mijn vader hield zich de laatste dagen verderop in een tuin schuil. De Duitsers trokken zich langzaam terug maar er was nog steeds gevaar. Op een dag stond een groepje soldaten op een dijkje vlakbij ons huis te schieten op de kraaien die op de telefoonkabels boven het weiland zaten. Mijn vader hoorde de schoten en vreesde dat zijn familie wat werd aangedaan, hij deed het in zijn broek… Gelukkig was er niks aan de hand.’

              

Met tram 13 reizen Olivia en Lena van de School of Understanding helemaal naar de eindhalte in Geuzenveld. Door de sneeuw lopen ze naar het huis van Tini. In de tas chocolaatjes en tompoezen, omdat Tini vroeger bij de HEMA werkte. Zij was 5 jaar toen ze van Nijmegen naar Amsterdam kwam. Zij ging toen de Van Spilbergenstraat wonen; in die tijd de rand van de stad. Later verhuisde het gezin naar de Gerard Callenburgstraat, waar ze de oorlog meemaakten.

Wat merkte u van de oorlog?
‘Op een avond kwam mijn moeder naar boven en zei: ‘Het is oorlog’. De volgende dag ging ik gewoon naar school. We moesten allemaal huilen, toen heeft de directeur ons in de gang het Wilhelmus laten zingen. Ik zat op de vakschool voor winkelpersoneel en daar waren ook veel Joodse meisjes. Soms was opeens de volgende ochtend een bank leeg. Die meisjes hebben we nooit meer terug gezien, dat was heel verdrietig. Later in de oorlog werkte ik in de HEMA in de Kalverstraat. Dan zei een van de Joodse meisjes: ‘Ik kom morgen niet meer, want ik moet mij melden’. Ook voor ons veranderde er veel. Zo moest je altijd je persoonsbewijs bij je hebben. Ik heb die van mij altijd bewaard. Een keer zag ik wat vallen uit een vliegtuig, dat bleek een bom te zijn. Het luchtalarm ging af en ik ben naar de schuilkelder gegaan. Mijn moeder zei: ‘Oh, daar zat je veilig’. Maar ik vond het toch wel eng. Mijn zus en ik zaten in een vriendengroep, maar op het laatst waren daar geen jongens meer bij. Die zaten allemaal in Duitsland of waren ondergedoken. Er zat een jongen bij ons ondergedoken, dat werd later de man van mijn zus. Mijn man, toen nog mijn vriendje, is ook ondergedoken, want anders moest hij werken in Duitsland. Mijn broer werkte in Duitsland, maar hij is op verlof niet meer teruggegaan en ook ondergedoken.’

Hoe was de Hongerwinter?
‘Alles was op de bon, ook bij HEMA. Ik moest als medewerker die bonnen opplakken. Ik heb er nooit stiekem eentje extra weggenomen, dat deed je gewoon niet. Het laatste jaar waren alle schappen in de winkel leeg, maar de HEMA had in het magazijn een muur waar spullen achter verstopt zaten. Het personeel mocht daar dan af en toe voor 10 gulden kopen. Met die spullen ging ik dan samen met mijn zus op de fiets naar Schagen om te ruilen bij de boeren. We hadden bijvoorbeeld een koffer vol zijden kousen, daar waren de boerenvrouwen gek op, die ruilden we voor aardappelen. Als we onderweg ergens wilden slapen, moesten we onze persoonsbewijzen inleveren bij de mensen die ons onderdak gaven en dan mochten we in de schuur of de gang de nacht doorbrengen. Op de terugweg gingen we met de pont. Daar stonden mannen van de Landwacht en die pakten het eten af. Ik ging dan achter iemand die heel veel spullen had lopen, dan kon ik ongezien met mijn eten de pont op.
Ook kregen we eten van de gaarkeuken, dat was zo vies. Gepofte tulpenbollen smaakten als kastanjes. Als ik in bed lag en nog honger had, dan drukte ik mijn vuist in mijn maag. Dan leek ie gevuld. Het was in die winter ook verschrikkelijk koud, er lagen dikke pakken sneeuw. Wij hadden altijd rokken aan, dus ik voel nog die kou. En die rokken werden steeds korter, omdat ik nog groeide.  Toen heeft mijn moeder een jas van gordijnen voor me gemaakt.’

En de Bevrijding?
‘Wij zaten in de kamer en hoorden gejuich. Ik liep met mijn zus de straat op; bij het politiebureau aan de Admiraal de Ruijterweg zagen we de Nederlandse vlag hangen! Ik ben meteen naar mijn vriendje gelopen en toen konden we eindelijk weer lekker samen naar buiten. Een paar dagen gingen we feest vieren op de Dam, kijken naar de Canadese soldaten. Er kwam een hele stoet mensen aan. ‘Ga naar binnen, er wordt geschoten!’ riepen ze. We zijn meteen weggehold, tot aan de Marnixstraat. Het duurde nog wel even voordat alles weer normaal was na de oorlog.’