Erfgoeddrager: Lasse

‘Vlakbij ons huis stond een luchtdoelgeschut’

Lasse, Silas, Zara en Zoe van de Twiskeschool in Amsterdam-Noord worden warm ontvangen door Koos Jongert en zijn vrouw in Oostzaan. In een gezellig ingerichte woonkamer staan de stoelen al voor de kinderen klaar. Op tafel zijn schaaltjes met allerlei lekkers… Meneer Jongert, die 4 jaar was toen de oorlog begon, kan zich nog best veel herinneren uit die tijd. Zijn vrouw was nog wat jonger, maar weet ook nog veel.

Wanneer was u het meest bang?
‘Als de vliegtuigen overkwamen. Want dan was ik bang dat er een bom zou vallen. Vlakbij ons huis stond een luchtdoelgeschut, waar de Duitsers op vliegtuigen schoten. En die konden zomaar uit de lucht vallen. De hele nacht vlogen bij ons de vliegtuigen over, op weg naar Duitsland. Het geluid was beangstigend. Een neef van mij, Jan, lag op een nacht in zijn zolderkamer te slapen toen er boven hun huis een stuk van een vliegtuig afbrak. Dat kwam precies in Jans bed terecht en hij kwam daarbij om het leven. Ik weet nog dat ik bij mijn moeder op de fiets zat toen ze dit hoorde. En ik weet ook nog dat ik met mijn vader aan het roeien was, het was prachtig mooi weer, toen twee vliegtuigen werden beschoten. Die vliegtuigen vielen zo naar beneden. Dat donderende geluid, dat vergeet ik nooit meer. Als ik een propellervliegtuig hoor, moet ik er altijd weer aan denken.’

Hoe was de Hongerwinter voor u?
‘Die was behoorlijk zwaar. Een oom van mij werkte in de melkfabriek en had daarom nog wel eens melk voor ons. Mijn vader ging ook wel op de fiets naar familie in Schagen om voedsel te halen. Het was zo’n fiets met houten banden…nou, dat was een eind weg hoor. Kwam hij terug met muffe tarwe, waar mijn moeder een beetje brood van kon bakken. In de Hongerwinter was er geen groenteboer meer, geen bakker, er was helemaal niks meer. Fietsen werden ingepikt. Je kon op de weg voetballen want er was geen verkeer. Ik heb ook nog wel suikerbieten gegeten. En als je nog een klein beetje kool had of aardappelen, maakte je moeder stamppot, dat vulde goed. Tulpenbollen en brandennetelsoep hebben we ook nog gegeten. Als kind had je er niet zo’n erg in dat je niks te eten had. Voor je ouders was het veel erger, die wilden dat je wat kon eten.’

Hoe was de bevrijding voor u?
‘Het was echt feest. Iedereen vertelde het aan elkaar door, en je hoorde het op de radio. Vlakbij ons huis was een stenen muur, waarop mensen vlaggen schilderden want echte vlaggen waren er niet meer. Bij buurtverengingen werd op alle avonden feest gevierd. En ook buiten dansten de mensen. Mijn broer ging naar de Dam om de bevrijding te vieren, maar daar begon een groepje SS’ers ineens te schieten op het publiek. Dat maakte wel indruk. Na de oorlog sprak niemand er meer over. Het was zo vers nog, iedereen wilde het vergeten. En ook na de oorlog moest je nog alles met bonnetjes kopen. Het geld werd gesaneerd. Mensen die heel veel geld hadden, bijvoorbeeld omdat ze dat hadden verdiend met zwartgeld, moesten het inleveren. Die hadden wel pech.’

Erfgoeddrager: Lasse

‘Verdringen was makkelijker’

Na binnenkomst in het huis van Tinie IJisberg en haar man Jan in het centrum vertellen School of Understanding-leerlingen Lasse en Suci waar zij zelf wonen. Suci (10) woont in Bos en Lommer, niet ver van de Trouringhstraat waar Tinie tijdens de oorlog woonde. Lasse woont in de Joop IJisbergstraat. Tinie glundert. Lasse woont in de straat die in 1953 naar haar in de oorlog omgekomen vader is genoemd!

Denkt u vaak aan de oorlog?
‘Eerst niet. Ik was natuurlijk heel klein toen de oorlog begon, ik ben in oktober 1939 geboren. Ook stopte ik alles weg. Toen mij later werd gevraagd om eroverheen schrijven, lukte dat niet. Ik kon alleen maar wat krabbelen. Als je het wegstopt, heb je ook geen pijn.  Maar ik hoorde en las de verhalen. Nare verhalen. Over dat Joden als minder werden beschouwd. Mijn ouders waren het daar niet mee eens. Mijn vader ging in het verzet. Hij was lid van de Communistische Partij, wat hij niet mocht als tramconducteur, en organiseerde samen met anderen de Februaristaking.’

Wat hadden ze dan gedaan?
‘Na een razzia waarbij 425 Joodse mensen werden meegenomen door de nazi’s en – op twee mensen na – op transport naar concentratiekampen gezet en vermoord. Nadat ze waren opgepakt, kwamen mijn vader en zijn partijgenoten ’s avonds op de Noordermarkt in de Jordaan bijeen en ze besloten dat er de volgende dag zou worden gestaakt. Mijn vader kon goed praten. Zo heeft hij heel veel mensen aangespoord het werk neer te leggen. En heel  veel mensen deden dat, omdat ze boos waren op alles wat de nazi’s deden. Die schrokken van die staking. Als wraak besloten ze mensen die eraan meededen te arresteren. Maanden later werd mijn vader gearresteerd.’

Wisten jullie waar hij was?
‘Eerst niet. Op een dag kreeg mijn moeder een kaart dat ie in de gevangenis bij het Leidseplein zat. Eén keer per week mocht ze daar langs om zijn was op te halen of schone kleding te brengen. Ze mochten niet schrijven, maar dat deden ze wel, stiekem. Verstopt in het wasgoed. Zo heeft hij bijna iedere dag briefjes geschreven. Honderden, op heel dun papier. Ook al kreeg hij soms straf als ze erachter kwamen. Hij wilde per se schrijven, weten hoe het met ons ging. Uiteindelijk kreeg hij de doodstraf. Op een dag kregen we een bericht met maar één zin: het vonnis is voltrokken. Pas na de oorlog hoorden we waar hij begraven was.
Alle briefjes lagen bij ons thuis onderin de kast. Pas veertig jaar na de oorlog ben ik over die periode gaan praten en kreeg ik, via de vrouw van mijn broer, de briefjes weer te zien.’

Hoe vindt u het dat er een straat naar hem is vernoemd?
‘Mooi. Uit het krantenartikel van 1953 lees ik dat ik bij de onthulling aanwezig was, maar dat kan ik me niet herinneren. Ik kan me veel niet herinneren uit die periode. Pas later ben ik me erin gaan verdiepen. De briefjes ook gaan lezen. En wilde ik erover praten, met kinderen zoals jullie. Dat kon ik eerst niet. Verdringen was makkelijker. Het is heel erg wat er is gebeurd, in het land en met mijn vader. Ik snap die haat tegen een bepaalde groep mensen niet. Haten is vreselijk. Wij zijn één volk. Boos zijn is niet erg, maar praat dan wel. En probeer zo goed mogelijk met elkaar te leven. Zullen jullie dat onthouden?’

                 

Erfgoeddrager: Lasse

‘’Hij bleef maar rennen… tot hij uiteindelijk hoorde dat de trein verder reed’’

Met open armen, croissantjes, aardbeien en smoothies ontvangt Carolien van den Berg Sydney, Lasse en Florine uit Noord in haar huis in Oud-Zuid. Zij heeft de oorlog zelf niet meegemaakt maar ze vertelt het verhaal van haar vader, Bob van den Berg. Net als honderden andere Joden werkte hij tijdens de oorlog bij de fabriek Hollandia-Kattenburg. Op 11 november 1942 werd hij als 17-jarige jongen bij de grote razzia in de fabriek opgepakt. “Ik vond het echt heel spannend dat haar vader zo maar wist te ontsnappen uit een rijdende trein”, zegt Lasse na afloop van het interview. Ook de andere kinderen zijn onder de indruk dat Bob van den Berg op zo’n bijzondere wijze de oorlog wist te overleven.

 

Wat voor iemand was uw vader?
“Hij was een leuk, écht Amsterdams straatjochie. Hij voetbalde, flirtte met de meisjes, nogal een snelle jongen. Een ontzettende boef, maar wel bijzonder slim en hij kon erg goed praten. Dat, en natuurlijk ook immens veel geluk, heeft hem uiteindelijk gered in de oorlog. Maar mijn vader was Joods, en eigenlijk heeft hij ons nooit zoveel verteld over de oorlog. Waarschijnlijk vond hij het een beetje te moeilijk omdat zijn moeder, zijn oom en zijn broer, allemaal waren overleden. Hij was eigenlijk de enige die het had overleefd. Net voor zijn dood schreef hij gelukkig een boekje over zijn leven, waarin hij uitgebreid over de oorlog vertelde.”

Hoe heeft uw vader kunnen ontsnappen uit de handen van de Duitsers na de razzia bij Hollandia-Kattenburg?
“Niet lang na de razzia zetten de Duitsers alle Joden op de trein naar Westerbork. Pas ’s avonds laat begon de trein begon te rijden. Het enige waar mijn vader aan kon denken was: “Hoe kom ik hieruit?” De deuren waren afgegrendeld, er was wel een raam, maar uit de trein springen was zeer gevaarlijk. Niet alleen omdat hij snel reed, maar SS’ers schenen ook de hele tijd met zaklampen langs de trein om te controleren of er niemand uitsprong. Uiteindelijk heeft hij het er toch op gewaagd en kwam hij met z’n hoofd hard neer op de rails. Hij bloedde, maar de trein stopte dus begon hij hard te rennen. Hij bleef maar rennen, tot hij uiteindelijk hoorde dat de trein verder reed. Het was hem gelukt! Met veel moeite keerde hij terug naar Amsterdam, en dook onder in ’t Gooi. Na de oorlog bleek dat hij één van de acht Joden was die de razzia van Hollandia-Kattenburg had overleefd.”

Hoe beleefde uw vader de rest van de oorlog?
“Na een tijd werd het onderduiken te gevaarlijk en besloot hij – samen met de Joodse directeurszoon Hans Kattenbrug die ook in ’t Gooi zat ondergedoken – om zich op te geven voor de Arbeitseinsatz. Echt typisch mijn vader… zich willen gaan verstoppen in het hol van de leeuw. En het is nog gelukt ook! Hij heeft de rest van de oorlog gewerkt en gewoond in Duitsland, onder een valse naam en een vals paspoort. Hij had het daar best naar zijn zin. Eén keer is hij wel erg bang geweest. Plots stonden SS’ers aan zijn deur. Zij hadden ontdekt dat hij Joods was doordat hij zijn ondergedoken moeder brieven schreef. Ze wilden hem meenemen, maar opnieuw kon hij zich eruit praten en vertrok hij als de bliksem naar Baden-Baden. Dat was dat wel gevaarlijk omdat hij geen papieren bij zich had. In het station sprak hij een SS’er aan die toevallig ook naar Baden-Baden reisde. Door een eerder arbeidsongeval had mijn vader een verband om, waardoor de SS’er dacht dat hij waarschijnlijk een gewonde soldaat was, en geen vragen stelde. Mijn vader had het toen wel benauwd, maar doordat hij met de SS’er meereisde, werden zijn papieren niet gevraagd. De rest van de oorlog werkte en woonde hij in Baden Baden.”

BewarenBewaren

Contact


Heb je een vraag aan ons? Wilt u meedoen als verteller, als basisschool, of een bijdrage leveren door een interview te begeleiden? Neem contact op, we helpen graag verder.

Christine: +31 6 816 834 18

NL41 TRIO 0254 753892