Wij zijn Nino, Daniël en Emre en wij interviewden Albert Dreese over zijn moeder Rita Noach. Zijn vader, de man van Rita, was ook bij het interview aanwezig. Mevrouw Noach was Joods. Haar familie werd verraden toen ze wilden onderduiken. Zelf overleefde ze uiteindelijk de oorlog omdat ze voor de Philipsgroep werkte.

Wat gebeurde er toen uw moeder ging onderduiken?
“Mijn moeder en haar familie hadden een onderduikadres gekregen via de zakenpartner van mijn grootvader. Toen ze bij het adres aankwamen stond de politie op ze te wachten, in plaats van mensen uit het verzet. De zakenpartner van mijn grootvader had ze belazerd. En waarom? Na de oorlog kwam mijn moeder erachter dat hij blijkbaar het bedrijf van haar vader wilde inpikken. Mijn grootmoeder deed toen een zelfmoordpoging door haar polsen door te snijden. Zij moest daarom naar het ziekenhuis en mijn moeder mocht met haar mee. Mijn grootvader werd wel meteen opgepakt. Na een paar dagen mochten mijn moeder en grootmoeder weer naar huis. Door een fout van de Duitsers waren ze uit de administratie verdwenen en werd er niet meer naar ze gezocht.”

Hoe kwam uw moeder bij de Philipsgroep terecht?
“Mijn moeder en grootmoeder hadden het moeilijk. Ze kenden niemand uit het verzet en konden nergens een onderduikadres vinden. Na een poosje besloten ze zichzelf toch maar aan te geven, want ze wisten niet meer hoe ze aan eten moesten komen. Gelukkig zijn ze niet naar Westerbork afgevoerd, maar werden ze naar kamp Vught gebracht. Vught ligt vlakbij Eindhoven, waar Philips een fabriek ging opzetten. Mijn moeder had de mazzel dat ze jong was en daarom soepele vingers had. Zo kon ze heel goed lampen in elkaar schroeven. Dat is toch een klein gelukje bij een groot ongeluk. Doordat ze voor Philips kon werken, heeft ze de oorlog overleefd.”

Waarom was de Philipsgroep haar redding?
“Tijdens door oorlog stierven veel mensen aan de honger en door het zware werk in de kampen. Toen mijn moeder in kamp Vught voor Philips werkte, was dat anders, Philips regelde het eten. Het bedrijf zorgde heel goed voor de werknemers. Nadat de groep niet meer voor Philips kon werken, werd het eten natuurlijk minder. Maar toch bleef het elke keer voldoende. Uiteindelijk werd de groep met de trein naar Auschwitz gebracht en zag het er niet goed uit. Philips heeft toen gebeld met de bazen in Berlijn en wist hen ervan te overtuigen dat het om een bijzondere groep ging. En zo reisde de groep heel Europa door langs diverse concentratiekampen voor technisch werk. Tijdens haar verblijf in Auschwitz hoorde mijn moeder via andere gevangenen dat haar ouders waren omgekomen. Daar was ze natuurlijk heel verdrietig over, maar ze had er al rekening mee gehouden. Zodra ze had gezien wat er gebeurde in Auschwitz, had ze haar hoop verloren.

In de Philipsgroep zaten zo’n zeshonderd vrouwen, die bijna allemaal de oorlog hebben overleefd. Mijn moeder ging later eens in de zoveel jaar naar de reünies van Philips. Daar zag ze haar vriendinnen dan weer. Want met veel vrouwen had ze echt een vriendschap opgebouwd. Zelfs na de oorlog spraken ze nog regelmatig af.”

Wij zijn Lynn, Dulan, Daniel en Green. Wij mochten in Café ‘t Mandje op de Zeedijk Diana Van Laar interviewen, het nichtje van Bet van Beeren. Bet van Beeren was tijdens de oorlog eigenaresse van ‘t Mandje. Ze was een heel bijzondere, dappere dame, met een goed hart, die tijdens de oorlog veel heeft meegemaakt en veel deed voor haar medemens. Ze was lesbisch en was daar heel open over, niet vanzelfsprekend en best gevaarlijk in die tijd. Maar Tante Bet was nergens bang voor.

Wat gebeurde er in ‘t Mandje tijdens de oorlog?
“In ‘t Mandje kwamen allerlei soorten mensen. Niet alleen homoseksuele mannen en vrouwen, maar ook buren, mensen uit de provincie, boeren die naar een beurs waren geweest, stewardessen, piloten, acteurs en zelfs de burgemeester. Het was – en is trouwens nog steeds – een café waar iedereen kon zijn zoals hij of zij was. Er zaten veel Joodse vrouwen in ‘t Mandje. Tante Bet verstopte ook Joden in het café. Sommige mensen zeggen dat ze in de kelder zaten, maar ik denk dat ze op zolder waren en dat tante Bet in de kelder wapens verstopte voor haar broer, die in het verzet zat. Vlakbij het café, bij de Nieuwmarkt liep een prikkeldraadversperring als grens met de Joodse wijk. Joodse mensen konden er niet uit. Duitse soldaten mochten niet in de buurt van het café komen, omdat het in de hoerenbuurt was en het gevaar bestond, dat ze zich alleen nog maar met die dames bezig zouden houden. Maar de hoge officieren kwamen wel en dronken weleens een drankje bij Bet.”

Hoe deed Bet tegen de Duitsers?
“Bet van Beeren had een heel speciaal karakter. Ze pikte niet wat de Duitsers deden, ze verstopte wapens en had mensen in huis, maar deed net alsof er niets aan de hand was. De Duitsers vonden haar wel leuk en hielpen haar om aan goederen te komen, zoals bijvoorbeeld Jenever. Als de Duitsers een razzia hielden op de Zeedijk, kwam er vaak iemand langs rennen om te waarschuwen. Tante Bet heeft toen een keer de stoppen eruit gedraaid en tegen de Duitsers gezegd ‘Alles kaput’. De mannen konden niets zoeken in het donker, dus zijn ze maar weer doorgelopen. Een andere keer wilde een officier boven controleren. Ze liep met de man naar boven en halverwege de trap riep ze ‘Heil Hitler’, en fluisterde tegen de man: ‘Dat mogen ze beneden niet weten’. Zo dacht die Duitser dat ze aan zijn kant stond, ook hij is toen doorgelopen. Zo is er nooit iemand achter gekomen dat er in t Mandje Joden ondergedoken zaten. De persoonlijkheid van Tante Bet schrok de Duitsers waarschijnlijk af, ze hebben haar zelfs nooit opgepakt vanwege haar homoseksualiteit.”

Wist de familie van Bet wat ze deed voor de onderduikers?
“Ik geloof het niet. Tante Bet wilde mensen natuurlijk beschermen. Bet was de oudste uit een gezin van 14 broers en zussen, ze ging hen niet vertellen dat ze mensen verstopte. Ze nam dat risico niet, het had gekund dat een van die broers en zussen niet deugde en het door zou vertellen. Ze moest de onderduikers, haarzelf en haar familie beschermen. De familie kwam er na de oorlog pas achter wat tante Bet allemaal had gedaan.”

Tijdens de Hongerwinter heeft de familie Prins, net als de meeste mensen, veel last van de schaarste. Frans’ moeder besluit daarom met het gezin naar familie in Mijdrecht te gaan. Te voet, ploeterend door de sneeuw, gaat moeder met drie kinderen op pad. Na twee dagen lopen, komen ze in Woerden aan. Daar horen ze over het bombardement op het Bezuidenhout. Ze horen dat de voorgevel van hun huis in Den Haag er nog staat, maar dat daarachter alles is weggebombardeerd. Als de familie thuis was gebleven hadden ze het hoogstwaarschijnlijk niet overleefd.

Wanneer merkte u dat het oorlog was?
Dat wisten we al snel. De Duitsers kwamen met vliegtuigen en parachutisten om Den Haag te bezetten en de regering over te nemen. Er werd veel geschoten, vooral in de lucht. Ik heb een brandend vliegtuig op ongeveer 100 meter afstand naar beneden zien komen in een weiland.
Wij woonden in een portiekwoning. Na een paar dagen kwam de zoon van onze buren thuis. Hij had gevochten op de Grebbenberg in Rhenen en werd thuisgebracht met een ambulance, want hij was beide benen kwijtgeraakt. Ik herinner me nog dat de buurman zijn zoon soms de trap op of af moest sjouwen.

Kon u de hele oorlog met uw familie bij elkaar blijven?
Nee, in de oorlog was ik samen met mijn moeder, jongere zusje en broer die 4 jaar ouder was. Mijn vader was ondergedoken. Hij zat in een huis aan het Westeinde. Ik had ook twee broers die 11 en 12 jaar ouder waren dan ik. Ik heb ze de hele oorlog niet gezien. Na de oorlog bleek dat één broer via verschillende landen in Zweden terecht was gekomen. Dat land was neutraal en veilig. Mijn andere broer zat tot over z’n oren in het verzet. Hij werkte bij een arbeidsbureau, waar mensen zich moesten melden als ze voor de Duitsers moesten werken. Hij hielp mensen met onderduiken. Ook zorgde hij voor valse persoonsbewijzen. De dag dat hij werd opgepakt, had hij er een paar op zak. Hij is in kamp Vught terecht gekomen. In totaal waren ze met tien man, maar hij heeft het als enige overleefd. De anderen zijn geëxecuteerd. Na zijn vrijlating is hij doorgegaan met het verzetswerk, maar hij werd opnieuw opgepakt. De Duitsers stuurden hem door naar concentratiekamp Bergen-Belsen. Ook dat heeft hij overleefd.

Wat gebeurde er met u na de oorlog?
Toen ben ik met het Rode Kruis naar Denemarken gegaan. Ik was een scharminkel in vodden. Met bussen reden we door het verwoeste Duitsland naar Denemarken. In die bus kregen we te eten. Bij een stop in Bremen of Hamburg, kwam er een hele groep mensen om de bus staan die riepen ‘Hunger! Hunger!’ Wij hielden toen de broodjes voor het raam, zo’n haat hadden we tegen de Duitsers. In Denemarken aangekomen, kregen we pap en stonden er schalen met boter. En we kregen ook nog een sinaasappel. Ik had nog nooit sinaasappels of bananen gegeten. Ik wist wel hoe ze eruit zagen, want onze onderbuurvrouw had een fruitschaal met kunstfruit. Het was zo bijzonder om te proeven! Daarna ging ik naar een tijdelijke ‘vader’ en ‘moeder’. Die vrouw nam me mee naar een kledingzaak. Ik kreeg alles nieuw. En als ik nu nieuwe kleren koop en aan de kleding ruik, associeer ik dat nog steeds met Denemarken.

---

Mevrouw de Hoo vertelt over haar zussen en haar vader. Ze is een bang, jong meisje in de oorlog. Ze is ook angstig geworden door het bombardement op Den Haag.

Hoe heeft u het bombardement ervaren?
Tijdens het bombardement was ik thuis. Maar mijn jongste zusje was naar de slager. Bij die slager kon je botten halen die waren uitgebeend en daar konden wij soep van trekken. Terwijl mijn zusje in de winkel was vielen de bommen, ze heeft zich uiteindelijk kunnen redden door zich onder de toonbank schuil te houden. Na het bombardement kwam mijn zusje gauw naar huis, maar ze kon niet zomaar over de stoep. Ze moest over lijken lopen om uiteindelijk thuis te komen. Wij hebben haar met open armen ontvangen toen ze door de deur van ons huis naar binnen liep.

Hoe heeft u de bevrijding ervaren?
Iedereen was natuurlijk ontzettend blij en overal werd feest gevierd. Ik voelde pas echt dat we bevrijd waren toen ik samen met mijn zusjes in de Laan van Nieuw Oost-Indië liep. Wij liepen op de stoep met onze rood wit blauwe vlaggetjes en opeens zagen wij de tanks met Canadese vlaggen onze kant op rijden. Zij stopten vlak voor onze neus en gaven ons alle drie een reep chocola en een boterham met sardientjes. Na een periode van honger lijden was dit het beste cadeau wat wij konden krijgen. Het voelde alsof ik een klomp goud in mijn handen had, wat een feest!

U bent verhuisd, heeft u toen veel spullen mee kunnen nemen?
Toen wij uit ons huis werden gezet waren mijn jongste zusje en ik nog geen 16. Dit betekende in die tijd dat je nog geen ausweis nodig had. Een ausweis is een soort paspoort om de grens over te komen. Mijn zusje ging met een geleende kinderwagen van mijn tante terug naar ons oude huis om wat spullen mee te nemen. Dit deden wij vaker, maar wij namen elke keer een andere weg. De weg naar ons oude huis was namelijk een flink stuk lopen, maar wij wilden niet betrapt worden. Er was ingebroken, dus we waren al veel spullen kwijt. Toen wij een keer in het huis waren zagen wij 2 jongens staan. Ik als 12 jarig meisje schreeuwde: “Als jij het lef hebt om binnen te komen dan gooi ik deze bloempotten naar beneden!” Er stonden namelijk nog een aantal oude bloempotten in de vensterbank, de jongens gingen uiteindelijk weg. Ik weet niet of ik echt de bloempotten had gegooid als de jongens niet weg waren gegaan, maar op dat moment klonk het als het beste idee.