‘Ook het schip van mijn vader werd getorpedeerd’

Na een fietstocht van een kwartiertje door het centrum van Zaandam, komen Merve, Selyatin en Heda bij het huis van Martha Fosch aan. Ze woont op de 4^e etage met een prachtig uitzicht over Zaandam. Haar gezellige huis hangt vol met foto’s aan de wand en er staan veel boeken. Mevrouw Fosch is in Suriname geboren tijdens de oorlog en was nog een baby toen haar vader overleed.  Haar moeder is hertrouwd en haar stiefvader wordt 103 jaar!

Kunt u iets over uw vader vertellen?
‘Mijn vader en moeder waren buurkinderen. Mijn vader was het enige kind van zijn moeder. Zij had een eigen bedrijf en was een sterke vrouw die haar eigen weg ging, ondanks de regels toen. Ze trouwde niet, maar wilde wel een kind, waardoor mijn vader later ook wel gepest werd.  Mijn vader kreeg een goede opleiding en wilde graag naar Nederland, het land waar hij ook veel boeken over las. Zijn moeder was beschermend omdat hij haar enige kind was, maar hij is toch gegaan. Hij ging varen en werkte in het buitenland. Toen brak de oorlog uit.’

Waarom was Suriname belangrijk voor de Duitsers?
‘Suriname was belangrijk voor de Duitsers omdat er veel bauxiet in Suriname was. Dat is een grondstof waarmee aluminium wordt gemaakt en werd gebruikt om vliegtuigen te bouwen. Vooral de Amerikanen gebruikten die vliegtuigen om in Europa te vechten. Dankzij die vliegtuigen konden ze Duitsland bombarderen en zo hielpen ze de oorlog te winnen. De Duitsers wilden dat tegenhouden. Daarom stuurden ze duikboten vlakbij Suriname. Ze lagen daar te wachten tot de schepen met bauxiet vertrokken, en vielen die dan aan met torpedo’s.’

Wat voor werk deed uw vader?
Tijdens de oorlog moesten veel mannen vechten voor Nederland. Mijn vader werkte als matroos op een vrachtschip van de KNSM, de Koninklijke Nederlandse Scheepvaart Maatschappij. Hij hielp bauxiet van Suriname naar Engeland te vervoeren, want naar Nederland kon dat niet meer. In het begin moesten de matrozen zelf proberen het schip te beschermen, ook al hadden ze daar geen opleiding voor. Het werd steeds gevaarlijker, omdat de schepen vaak werden aangevallen. Later kregen ze hulp van marineschepen uit Europa en Amerika.’

Hoe is uw vader overleden?
‘De Duitsers lagen met duikboten voor de kust van Suriname. Als er schepen met spullen vertrokken, vielen ze aan en lieten ze ze zinken. Ook het schip van mijn vader werd getorpedeerd. Hij is daarbij omgekomen, hij was pas 23 jaar. Ze hebben zijn lichaam nooit gevonden, dus er is geen graf. Bijna niemand overleefde de aanslag. Er was toen nog geen marine om de schepen te beschermen. Later ontdekten de mariniers een geheime code van de Duitsers, de Enigma-code. Zo konden ze precies weten waar de duikboten waren.’

Hadden ze in Suriname ook honger tijdens de oorlog?
‘Ja, ook in Suriname was er honger tijdens de oorlog. Omdat bijna alles uit Nederland moest komen, was er veel tekort aan eten en medicijnen. Rijke mensen konden nog wat kopen of ruilen, maar arme mensen hadden niets. Ze moesten creatief zijn en gebruiken wat het land zelf had, zoals peulvruchten. Vooral baby’s hadden het zwaar, want er was bijna geen melk. Daarom kookten mensen bijvoorbeeld bruine bonen heel lang en zeefden die. De vloeistof gaven ze aan baby’s als vervanging voor melk.’

Wanneer bent u naar Nederland gekomen?
‘Ik kwam naar Nederland toen ik 23 was. In Suriname was ik al getrouwd, maar vrouwen hadden daar toen bijna geen rechten. Scheiden mocht bijvoorbeeld niet. Pas in 1981 kwam er een wet waardoor vrouwen zelfstandiger werden. Vrouwen mochten geen bankrekening hebben en het was moeilijk om te werken als je getrouwd was of een baby kreeg. In Nederland zijn mijn man en ik gescheiden, maar ik heb nog steeds goed contact met hem. Ik ben blij dat ik hier ben gekomen, want in Suriname had ik dat niet durven doen.’