Opgewekt doet Otto Kaihena (1941) de deur open voor Mart, Dyon en Tijs van Het Corberic, onderdeel van het Etty Hillesum Lyceum in Deventer. De derdejaars leerlingen worden warm ontvangen door meneer Kaihena en zijn vrouw. Er staat van alles tafel: groene cake, madeleines en stroopwafeltjes. Na de vraag wat ze willen weten, begint Otto Kaihena zijn verhaal over de Molukken en Nederland.

Kunt u iets over uw jeugd vertellen?
‘Ik ben geboren op Midden-Java. Toen ik nog klein was, zaten we in een Jappenkamp. Dat weet ik van mijn moeder en mijn zus, die mij dat later hebben verteld. Mijn vader zat bij het KNIL, het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger, en moest de oorlog in. Mijn vader zei mijn moeder dat als de oorlog voorbij was en zij niks van hem hoorde, dat hij er dan niet meer was. Ze moest hem beloven dat ze dan hun kinderen naar de Molukken zou brengen. Zogezegd ging hij de oorlog in, en we hoorden niks van hem. Mijn moeder heeft ons toen naar de Molukken gebracht. Bij aankomst in de haven stonden mijn broers en zussen te zwaaien naar iemand en ik dacht: naar wie zwaaien ze? Nadat de boot aan was gekomen, omhelsde iedereen mijn vader en ik dacht: wie is die man? Ik ken mijn oudste broer als mijn vader. Moet je nagaan wat de oorlog met je deed. Toen zei mijn zus: ‘Dat is je echte vader’. Dat was wennen. Ik moest steeds bedenken dat mijn vader mijn vader was en mijn oudste broer gewoon een broer was. De KNIL-soldaten mochten in die periode vakantie houden en werden naar Ambon gestuurd. Later moesten de soldaten van het KNIL weg en gingen we terug naar Indonesië. Mijn twee oudste broers zijn toen op de Molukken gebleven.’

Hoe bent u naar Nederland gekomen?
‘In 1951, ik meen op 3 april, zijn wij vanuit Soerabaja (Oost-Java) met de boot naar Nederland vertrokken. Omdat mijn vader bij het KNIL zat, werden we naar Nederland gestuurd. Daar zouden we, zo werd beloofd, drie tot zes maanden blijven. Die zes maanden werd een jaar, een jaar werd vijf jaar en nu woon ik al zeventig jaar in Nederland. Op 16 mei kwamen wij aan in Schattenberg. Dat was eerst kamp Westerbork waar de Joden in de Tweede Wereldoorlog zaten. Ik zeg altijd dat wij geen allochtonen zijn. Allochtonen gaan vrijwillig naar Nederland; wij zijn door de Nederlandse regering hier naartoe gehaald. Ik heb het altijd over de Nederlandse regering en niet over de Nederlanders. Jij, je ouders en je grootouders weten er niks van. De Nederlandse regering wel. Zij hebben ons gewoon gedumpt in Nederland.’

Hoe was het toen u in Nederland aankwam?
‘Onderweg naar Schattenberg dacht ik: is dit nou Nederland? Het is helemaal plat. Er zijn zelfs geen bergen. We werden in barakken geplaatst. In zo’n barak woonden we met ongeveer zestien gezinnen. Het was erg koud. We kregen bonnetjes om kleren te kopen in Assen. We kregen ook drie gulden per persoon per week, of per maand, dat weet ik niet meer precies. Een soort zakgeld. Je kon niet werken, je mocht niet werken. Stiekem gingen mensen wel werken bij een boer. Dan gingen ze bijvoorbeeld aardappels rooien en daar kregen ze wat geld voor. Op een gegeven moment is onze barak afgebrand. Alles was weg. Anders had ik nu wel foto’s gehad om aan jullie te laten zien. Daarna werden we in een andere barak geplaatst. In Schattenberg hebben sommige mensen enge dingen meegemaakt. Ze zagen in de nacht dode mensen van Joodse afkomst die in het kamp hadden gezeten. Mijn vader zag dan spelende Joodse kindertjes. De Nederlanders geloven dat niet, maar wij wel. Ik heb het zelf nooit gezien. Ik krijg alleen wel kippenvel bij het idee.’

Zou u ooit nog terug willen naar de Molukken?
‘Die vraag wordt vaak gesteld, maar ik woon veel langer in Nederland dan op de Molukken. Al zeventig jaar, ik ben hier gewend. Soms wil ik wel terug, maar al mijn kinderen en kleinkinderen zijn hier. Mijn ouders zijn wel teruggegaan, in 1961. Ik moest huilen toen ze gingen. Ik ben al twaalf keer naar de Molukken teruggeweest. Ik heb veel nichten en neven daar. Ze ontvangen mij en brengen mij elke keer naar allemaal mooie plekken. Ik voel me dan net een koning.’

Ziquel, Tijs, Bo en Nadia spreken met Marcel La Rose (1951) die in Paramaribo is geboren en getogen. Zijn vader werkte als boekhouder bij houtmaatschappij Bruynzeel in Suriname, vertelt hij aan de leerlingen van de Open Schoolgemeenschap Bijlmer in Amsterdam-Zuidoost. Ze woonden aanvankelijk in een klein huisje aan de rand van de stad, maar verhuisden later naar een groter huis waar ook zijn opa en oma gingen wonen.

Hoe was het om in dat kleine huis te wonen?
‘In de buurt waar ik ben geboren was een brug over een rivier. Op deze plek kwamen de mensen terecht die vanuit het binnenland naar de stad trokken. In die tijd moest de politie erop toezien dat deze mensen geen lendendoeken of omslagdoeken om hadden. Ze moesten bijvoorbeeld een normale jurk, broek of hemd dragen. Dat was verplicht.’

Hoe was uw schooltijd en wat heeft u daarna gedaan?
‘Ik vond de basisschool helemaal niet leuk. Pas toen ik naar de middelbare school ging, begon ik het echt leuk te vinden. Ik werd lid van een studentenvereniging, en werd er later de voorzitter. Heel veel studenten gingen naar Nederland om verder te studeren. De studentenvereniging wilde dat eigenlijk voorkomen, omdat we vonden dat de kennis van je eigen land niet verloren moest gaan.

Uiteindelijk ben ik na twee jaar ook naar Nederland gekomen om te studeren. De vakken dat ik echt heel leuk vind zijn geografie en aardrijkskunde. Ik vond dat zo interessant. Als er vroeger Google Maps was geweest, zou ik daar verslaafd aan zijn geweest. Ik wilde alles weten. Mijn latere werk had ook te maken met geografie en aardrijkskunde.

Wat waren er voor onrustige periodes in Suriname?
‘In de Tweede Wereldoorlog wilde Duitsland landen in bezit nemen. Maar andere landen deden dat eigenlijk ook, bijvoorbeeld Nederland bezat Suriname. Na de oorlog wilden veel landen, zoals Nederland, hun koloniën weer innemen, maar de bevolking vond dat helemaal niet goed. Zij wilden ook onafhankelijk en vrij zijn. Zo was dat ook in Suriname. Er kwamen veel protesten en jongeren gooiden met stenen naar de politie, het was onrustig op straat.

Suriname heeft twee onrustige periodes gekend. Ik heb één onrustige periode meegemaakt toen ik jong was. De tweede onrustige periode waarin Suriname onafhankelijk wilde worden, was wel heftiger, maar toen woonde ik al in Nederland. Ik was voor de onafhankelijkheid van Suriname, de Surinaamse regering kon het prima alleen regelen. De Nederlandse regering was het hier niet mee eens.

Voor mijn zus die altijd in Suriname bleef wonen, was deze tijd ook absoluut niet fijn. Je moest bijvoorbeeld in huis blijven en er kwam ook een burgeroorlog, maar toch wilde ze niet weg uit Suriname. Na deze chaotische tijd is er veel onderhandeld met de Nederlandse regering en in 1975 heeft Nederland besloten dat Suriname een onafhankelijk land moest worden.’

Wij interviewden mevrouw  Bep Semeijns van 82 jaar uit de Finsenstraat in de Watergraafsmeer. Haar vader had een viswinkel op de Middenweg. Ze woonde daar met haar vader, moeder en haar zus. Ze was 8 jaar toen de oorlog uitbrak.

Wanneer wist u dat het oorlog was?
“We zagen veel soldaten op straat, die zaten in het gebouw waar nu het Tropen Museum is. In Park Frankendael stond het afweergeschut van de Duitsers. Om acht uur ’s avonds ging de avondklok in, dan mochten we niet meer naar buiten. De Duitsers gingen dan oefenen bij Frankendael. Wij keken vanuit de etalage van onze winkel en zwaaiden naar de soldaten. Je was negen en wist niet wat het allemaal betekende. Overdag was het veel rustiger op straat dan voor de oorlog. Ik herinner me dat we veel buiten speelden.”

Kenden jullie Joodse mensen tijdens de oorlog?
“Mijn vader had een viszaak aan de Middenweg, waar nu visboer Ton de Geus zit.  Mijn moeder had via de winkel goed contact met enkele Joodse klanten. Veel Joden wisten dat ze weg moesten of gingen onderduiken. Mijn moeder heeft op spullen gepast van een aantal mensen. Een daarvan was de oma van Diewertje Blok, mevrouw Stella Fontaine. Zij was een bekende artieste. Ik herinner me nog dat ze een mooie jas had achtergelaten met een vossenkraag en dat mijn moeder die af en toe droeg. De Joodse mensen die terug kwamen na de oorlog kregen hun spullen terug.
In de buurt van de Hema woonde veel Joodse mensen. In de oorlog werd die brug afgezet. Alles was afgesloten met prikkeldraad. We hoorden dat daarachter een Joodse wijk was. Wij mochten daar niet komen, maar gingen uit nieuwsgierigheid toch kijken. We waren jong en hadden geen idee wat er allemaal gebeurde.”

Wat deed u als het luchtalarm afging?
“In het buurtje achter ons was een schuilkelder gemaakt. Een kelder onder de grond, waar veel mensen in konden. Wanneer het luchtalarm afging stroomde de hele buurt ernaartoe. We bleven daar zitten tot het luchtalarm voorbij was, meestal pas in de nacht. Mijn vader bleef thuis en ging op het balkon kijken wat er allemaal gebeurde.”

Heeft u honger gehad tijdens de oorlog?
“Omdat mijn vader een viswinkel had was er altijd eten. Op een gegeven moment vroegen de Duitsers mijn vader om ook vis aan hen te leveren. Mijn vader wilde dat niet. Toen zijn we meteen met paard en kar naar Purmerend gegaan. Als hij in Amsterdam was gebleven was hij misschien opgepakt. In Purmerend verstopte hij zich als de Duitsers kwamen. Dat deden meer jonge mannen, ze waren bang dat ze naar een werkkamp gestuurd werden.
De mensen uit de stad kwamen ook naar het platteland om eten te halen bij de boeren. Ze hadden bijna niets meer in de stad. Veel winkels waren dicht. We zagen mensen langskomen met karren om eten te halen in de Beemster. Die mensen liepen vaak op blote voeten. Soms lagen er dode mensen in die karren. Die waren doodgegaan van de honger.”

Hoe merkte u dat de oorlog voorbij was?
“De mensen kwamen weer naar buiten. Ik weet nog dat er Canadese en Engelse soldaten in tanks voorbijkwamen en dat wij gingen zwaaien met vlaggetjes. De NSB’ers werden opgepakt. Zij werden vastgezet waar nu Oostpoort is, in een soort gevangenis. Je kon ze dan zien als ze gingen luchten op de buitenplaats.”

      

foto’s: Marieke Baljé