‘Mijn vader verdeelde zijn boterham en nam elke dag een stukje’

Duuk, Nyo en Tamara interviewen Sylvia Veffer-Polak over haar Joodse vader Harry Polak. Ze vertelt dat haar vader in 1925 is geboren. Toen de oorlog uitbrak, was hij 15 en toen zijn reis begon naar de concentratiekampen was hij 17. Aan de leerlingen van basisschool Thula vertelt ze zijn oorlogsverhaal.

We lazen dat uw vader een kistje had verstopt, wilt u daarover vertellen?
‘Toen de Joden in Amsterdam te horen kregen dat ze een oproep konden verwachten om naar Westerbork te gaan, hoorden ze al van mensen uit de buurt dat je niet teveel moest meenemen omdat het misschien gestolen kon worden. Mijn vader bedacht met mijn opa: we hebben wat sieraden en een paar dingetjes, als we die nou in een kistje doen, dan gaan we dat begraven in de tuin. En als we dan terugkomen uit de werkkampen – want de mensen wisten niet beter of ze naar een werkkamp gingen – graven we het op en hebben we onze spulletjes terug. Dat hebben ze dus gedaan.

Toen mijn vader drie jaar later terugkwam en aanbelde bij zijn oude huis, deed er een vreemde mevrouw open. Als Joden uit de huizen werden gegooid, gingen daar andere mensen wonen. Mijn vader was heel eerlijk en zei: ‘Ik heb hier voor de oorlog gewoond met mijn ouders en we hebben wat in de tuin begraven, mag ik dat even opgraven?’ ‘Nou’, zei de mevrouw, ‘kom maar even binnen.’ Mijn vader is gaan scheppen in de tuin, maar hij kon het kistje niet vinden, want door de regen al die jaren was het in de grond gezakt. De vrouw zei dat hij een maand later maar moest terugkomen want dan zou haar man er ook zijn.

Toen hij een maand later terugkwam had hij voor de zekerheid een politieagent meegenomen. Want ja, je weet het maar nooit… Niemand deed open. Hoe ze uiteindelijk binnen zijn gekomen weet ik niet, maar het huis was leeg en de tuin was helemaal omgespit. Die mensen waren vertrokken. Ik zeg altijd: ik hoef de spullen niet terug, maar het kistje had ik graag willen hebben. Want mijn opa en oma heb ik nooit gekend. Die zijn ook vermoord. Dan had ik in ieder geval iets van hen gehad.’

Wat gebeurde er toen ze een oproep kregen om naar Westerbork te gaan?
‘Er kwam iemand aan de deur die zei: ‘Weet je wat, als je me de 100 gulden geeft… Dan zorg ik dat jij niet weg hoeft en dan kan jij thuis blijven met je kinderen. Dat deed mijn opa. De dag dat ze een oproep kregen, kwam de Nederlandse politie, de Nederlandse dus niet de Duitsers, aan de deur en ze moesten toch gewoon mee.

Toen ze in Westerbork aankwamen, werd er tegen mijn 17-jarige vader gezegd: ‘Als jij je nou opgeeft om te werken in het oosten, dan gaan je vader, je moeder en je broertje morgen weer naar huis. Dat vond mijn vader natuurlijk een super goed idee, want hij was jong en hij was sterk. Dus hij heeft zich opgegeven om te werken in Westerbork en ging met een trein mee. Drie dagen later zijn zijn vader, zijn moeder en zijn broertje op een andere trein gezet, naar Auschwitz. Mijn oma en haar zoon zijn meteen vermoord bij aankomst. En zijn vader heeft nog anderhalf jaar geleefd en is ook vermoord.’

Hoe ging het met uw vader verder?
‘In Westerbork waren allemaal sub-werkampen waar ze elke dag moesten werken. Het was heel koud, het was winter. Je had niet meer je eigen kleren. Je kreeg één boterham per week. Mijn vader was best wel een koppiekoppie en dacht: ik ga die boterham in zeven verdelen. Want als ik hem vandaag opeet, heb ik zes dagen niks te eten.Dus hij heeft die boterham in zeven verdeeld en nam elke dag één stukje brood.

Kleding hadden ze niet, het was echt heel erg koud. Mijn vader had een rugzakje bij zich en heeft daarvan een poncho gemaakt. Hij was heel slim. Hij gaf zich op voor extra dingen om te werken. Dan kreeg je misschien een klein beetje eten. Ze moesten ook stenen die kant op rollen en de dag erna de stenen de andere kant op rollen. Maar dat was gewoon om te doen alsof je niks waard was.’