‘Mijn vader is in de oorlog bij mijn moeder ondergedoken’

Vanuit de Asvo-school bij het Frederiksplein in Amsterdam fietsen Yonas, Luka en Jacki naar de Nieuwmarktbuurt, waar Herman Vuijsje woont. Een prachtig gesmeed hek geeft toegang tot een steile trap. Meneer Vuijsje staat boven om ze te ontvangen.

Hoe hebt u het begin van de oorlog ervaren?
‘Een goede vraag, maar heel eerlijk gezegd kan ik die niet beantwoorden, want ik ben na de oorlog geboren. Ik zal het jullie uitleggen.

Mijn vader was een Joodse jongen uit een vrij arm gezin. Hij was slim, maar er was weinig geld om te kunnen studeren. Eigenlijk wilde hij graag arts worden. Hij ging naar de kweekschool en werd uiteindelijk onderwijzer. Mijn vader had vier broers en een zusje. Zijn vader had een bakkerij op de Weesperstraat, ongeveer waar nu het Namenmonument is. Ze waren socialisten, ze wilden verandering. Je moet weten dat er ontzettend veel armoede in Amsterdam was. In de Jodenbuurt woonden ze vaak in krotten zonder wc. Er was een poepemmer. Mijn ouders hebben elkaar leren kennen bij de AJC (de Arbeidersjeugdcentrale), ze werden verliefd en trouwden. Mijn moeder was niet Joods. Dat noem je een gemengd huwelijk. Tijdens de oorlog was zo’n gemengd huwelijk iets gunstiger, je werd niet onmiddellijk opgepakt. Toch waren mijn ouders er niet gerust op, ze besloten te scheiden. Mijn vader is toen bij mijn moeder ondergedoken. De schuilplaats was niet erg best, maar gelukkig is er nooit een inval geweest. Ze hebben het allebei overleefd. En ik ben in 1946 geboren.’

Hoe ging het met de rest van de familie?
‘De zus (Allie) en een broer(Louis) van mijn vader zijn vermoord. Broer Bram was de oudste en de brutaalste. Hij werd opgepakt en naar de Hollandsche Schouwburg gebracht. Hij was net aan het brood rondbrengen, dus had zijn bakkerskiel nog aan en zijn broodmand bij zich. Toen hij op weg zou moeten naar de trein, deed hij alsof hij aan het werk was en ontsnapte. Hij moest in de Noordoostpolder werken en dat was niet zo slecht. Bram heeft de oorlog overleefd.

Zijn broer Jaap was daar ook. Hij was aan een razzia ontsnapt door over de schutting bij de Weesperstraat te klimmen en zich te verbergen in een lijkenhuisje dat bij een bejaardentehuis hoorde. Dat huisje bestaat nog en is nu een cafeetje. Uiteindelijk kwam er een razzia in de polder. Jaap ontsnapte en kwam in Zuid-Limburg, waar hij voor onderduik aanklopte bij een café. Dit is gelukt omdat de vrouw vond dat weigeren niet kon omdat God dat niet zou goedvinden. Zo heeft ook hij het overleefd. Broer Nathan ook, hij kwam in Auschwitz terecht. Nathan speelde trombone en moest voorspelen om in het kamporkest te komen. Hij speelde Ave Maria, dat katholieke muziekstuk redde zijn leven. Zijn dochter Marja Vuijsje heeft er een boek over geschreven. Het heet Ons kamp. Op de omslag staat een trombone.’

En hoe ging het na de oorlog?
‘In mijn huis waren twee herinneringen uit de oorlog: een jutezak met graankorrels en een houtblok. De graankorrels waren een soort appeltje voor de dorst voor slechte tijden en het blok was voor de warmte. Van mijn familie is ongeveer de helft vermoord, in andere families was dat ongeveer 75 procent. Er keerden dus maar weinig mensen terug en de ontvangst in Nederland was niet bijzonder vriendelijk. Ik heb mijn ouders vaak naar de oorlog gevraagd. Ik wilde bijvoorbeeld weten hoe dat nou ging, onderduiken bij je eigen vrouw in een vrij kleine woning. Hoe zag een doorsnee dag eruit? Ik heb nooit antwoord gekregen. Over de oorlog werd weinig gesproken. Het was te pijnlijk om te praten over de vermoorde familieleden. De oorlog is voor mij met vraagtekens omringd.

Of er struikelstenen zijn geplaatst? Nee de bakkerij is gesloopt, de Weesperstraat is veranderd. Ik weet alleen dat er in Haarlem één is geplaatst voor de beste vriendin van mijn moeder: Betty Bonn.’