‘Mannen in overalls kwamen ons uit het huis halen’

Els Kroese heeft in huis nog veel foto’s en heel veel spulletjes om te laten zien aan Hamza, Juvensley, Darin en Djah-Manio van de Botteloef in Amsterdam-Noord. Er zijn nog blikken met eten uit de oorlog en veel voedselbonnetjes. En zelfs een oude granaat waar een kruik van is gemaakt. De vader van mevrouw Kroese en zijn broer Ko hebben die granaat meegenomen uit Duitsland toen ze daar te werk werden gesteld.

Heeft uw vader in het leger gewerkt?
‘Nee, mijn vader zat niet in het leger. Hij werkte in de Hamerstraat bij Stork, dat was een grote machinefabriek. Hij was daar technicus. Maar omdat in Duitsland alle mannen in het leger moesten vechten, haalden de Duitsers uit Nederland mannen die in hun fabrieken moesten werken. Alle mannen ouder dan 18 jaar werden opgeroepen om naar Duitsland te gaan. Mijn vader is toen ook meegenomen. Ik weet daar niet zoveel van want ik was nog heel klein. Maar twee jaar geleden overleed mijn tante en toen kreeg ik een aantal fotootjes opgestuurd. Mijn oom Ko, de jongere broer van mijn vader, is mijn vader achterna gegaan. Hij dacht: ik ga naar Duitsland en ik ga hem zoeken. Hij heeft mijn vader gevonden in Lübeck, helemaal bij Hamburg, maar moest toen ook in de fabriek werken. Ze maakten oorlogstuig, dus wapens en zo. Af en toe mochten ze op verlof terugnaar huis om ons even te bezoeken, maar dan moest ome Ko daar blijven. Als mijn vader dan niet meer terug zou komen na het verlof, zou mijn oom worden gestraft. Mijn oom was best brutaal, hij had een grote mond. In de fabriek ging hij de boel saboteren. Hij maakte bewust de wapens kapot zodat ze niet meer zouden werken. Maar hij werd betrapt en kwam in de gevangenis terecht. Hij heeft wel geprobeerd uit de gevangenis te vluchten, maar dat is mislukt. Honden hebben hem gevonden en toen is hij in zijn eentje in een cel gestopt. Tegen het einde van de oorlog heeft mijn vader met nog een andere man hem uit de gevangenis gered. Met de laatste trein zijn ze richting het westen gegaan, en toen die stopte hebben ze het laatste stuk gelopen. En daar zijn die fotootjes van. Mijn vader hield veel van fotograferen, hij had altijd een klein fototoestelletje bij zich.’

Kende u ook mensen van de NSB?
‘Mijn opa en oma woonden aan de Leeuwarderweg, in een heel groot huis met een souterrain, een kelder en een tuin met schuur. Ze woonden er op de begane grond. Daarboven woonde mijn overgrootouders. En daar woonde ook een dochter bij in met haar man. Die zaten allebei bij de NSB. Ik ging wel eens logeren bij mijn opa. In de kelder had hij achter het bad een radio verstopt, en stiekem luisterden we naar Radio Oranje. Hij zei dan tegen me: dit mag je nooit tegen iemand zeggen. Dat heb ik ook nooit gedaan.

Na de oorlog zijn die oom en tante die bij de NSB zaten, opgepakt. Mijn oom is naar de gevangenis De Koepel in Haarlem gestuurd en mijn tante moest naar een vrouwenkamp. Wat ze precies deden bij de NSB is nooit bekend geworden. Het dossier is nog niet openbaar. Aan de ene kant had ik dus familie die oranje gezind was en aan de andere kant had ik familie die de Duitse kant had gekozen. Misschien kom ik er nog wel eens achter wat ze deden. Ik zou het wel willen weten. Ik heb namelijk wel goede herinneringen aan die tante en oom.’

Heeft u ook een bombardement meegemaakt?
‘Ja, in onze straat, de Spechtstraat in Noord, zijn bommen gevallen. Vanaf nummer 27 waren alle huizen weg. Ons huis was heel erg beschadigd. Mijn moeder was die dag eten aan het halen bij de boeren en mijn oma paste op mijn zus en mij. Ineens ging het alarm af. We zijn toen onder de tafel gekropen. Vanuit de kamer zijn we naar de wc gekropen en daarna werd er heel hard op de deur gebonsd. Maar we kregen de deur niet open want de sponningen waren helemaal scheef. Alle ramen waren er ook uit. De deur werd ingeslagen. Ik kan me nog herinneren dat mannen in overalls ons uit het huis kwamen halen.’