‘Kijken door het hek, dat was vrijheid’

Wij interviewden mevrouw Nora Valk. Zij was even oud als wij nu zijn toen de oorlog in Indië begon. Haar familie woonde al drie generaties in Indië.

U werd naar verschillende kampen gestuurd, hoe ging dat?
“Eerst moesten we naar het huizenkamp, een wijk van Surabaya waar een hek omheen werd gebouwd. Met veertig mensen, allemaal gezinnen, woonde je in een huis, heel vol. Wij meisjes onder elkaar hadden nog wel wat lol. We fietsten naar het gedek, een dikke muur van geperst bamboe, bekleed met prikkeldraad. We konden daar dingen roepen naar mensen buiten het kamp, dat was spannend! Er was een meisje met een vriendje buiten het kamp, daarom gooiden we briefjes over het hek. Daarna kwamen we in kamp Ambarawa terecht op midden-Java, een oud klooster in een missionaris school. Dat kamp was ook weer omringd door gedek, Door het gedek kijken, dat betekende voor mij vrijheid. We sliepen op lange tafels naast elkaar, daaronder kon je de weinige spulletjes die je had neerleggen. Je had wel je eigen matrasje en een klamboe. Zo heb ik 2,5 jaar geslapen. Als je een Japanner tegenkwam, stond je te bibberen en je boog en hoopte maar dat hij je door zou laten gaan. Als iemand iets fout had gedaan moest het hele kamp op appèl komen. 800 vrouwen en kinderen. Je moest dan de hele dag in de felle zon staan. Je mocht niet vallen.”

Hoe kwam u aan eten?
“We moesten in de rij staan voor eten. We kregen per dag een lepeltje rijst met een klein lepeltje groente en een lepeltje vlees, of iets wat daarvoor doorging. Later was er alleen nog maar stijfselpap: een zakje meel, waarschijnlijk tapiocameel, dat je moest aanmaken met koud water. Dat deed je eerst. Dan moest je weer in de rij staan voor gekookt water. Dat gooide je op de pap en dan werd het stijf. Het laatste jaar kregen we alleen nog deze pap te eten. Mijn moeder werd ziek. Er was geen water, geen spullen om te desinfecteren en geen medicijnen, de Jappen wilden ons geen medicijnen geven. Binnen een week was ze dood. Op 26 april 1945, drie maanden voor de bevrijding. Een vrouw in het kamp was bezig met een portret van mijn moeder, maar ze overleed. Het schilderij is niet afgekomen.”

Hoe wist u dat u bevrijd was?
“Ineens kregen we mais te eten. We werden bijeen geroepen. Een Jap ging op zijn bankje staan en zei dat het voorbij was. Doodse stilte. Daarna begon iedereen te juichen. En dat was het. Het belangrijkste was dat de poort openging: we konden eruit! Mensen kwamen naar ons toe met eten dat we konden ruilen tegen kleding. Buiten het kamp was er voldoende eten, maar een tekort aan textiel. Ik had alleen nog een shortje dat al een paar keer gerepareerd was, maar dat ik wel kon ruilen voor een gebraden kip. Toch moesten we in het kamp blijven, buiten was het niet veilig voor blanken. We werden uiteindelijk geëvacueerd naar Singapore. Ik kon alleen een klein tasje meenemen met daarin het schilderij van mijn moeder. In Singapore heeft mijn vader mij gevonden. Hij was geïnterneerd geweest in Japan. Hij liep op straat en zag een meisje lopen. Hij riep: ‘Nora?’ En ik was het!”