‘Je at het wel, je moest toch iets eten’

Kaan, Eren, Youssef en Kenan van de Multatulischool in Bos en Lommer (Amsterdam) interviewen Ilse Schuurman (84). Ilse had het heel zwaar in de Hongerwinter, maar heeft – vindt ze zelf – gelukkig niet veel erge dingen meegemaakt. Ze laat de kinderen geld dat in de oorlog werd gebruikt zien. Dat ziet er heel anders uit dan het geld van nu. Ook heeft ze een knijpkat, een lamp die haar vader gebruikte als hij stiekem krantjes ophaalde bij zijn broer, meegenomen.

Hoe was uw leven voor de oorlog?
‘Voor de oorlog was alles gewoon. In de oorlog werd alles natuurlijk anders. Je mocht na achten niet meer op straat. En voor de ramen moest zwart papier, want er mocht geen licht te zien zijn van buitenaf, anders gingen de soldaten schieten. In de Hongerwinter werd het nog slechter, toen hadden we weinig te eten. Tulpenbollen waren dan zogenaamd iets lekkers, maar dat waren ze helemaal niet. Van suikerbieten maakte m’n moeder een soort moes; dat was ook echt heel vies. En van die moes, pulp noemde je dat ook wel, maakte ze ook koekjes. Die prikten heel naar op je tong. Maar je at het wel, want je moest wel iets eten. We hadden geen verwarming, maar alleen een heel klein kacheltje, waar je dan hout in moest doen, wat er ook al niet veel meer was. Ik ging wel eens met mijn moeder op de fiets naar Zaandam op zoek naar hout, met grote fietstassen om plankjes in te vervoeren. Maar ja, dat was in twee dagen ook weer opgebrand, dus dan hadden we het weer koud. We hadden ook geen elektriciteit, maar als je je fiets binnen op een standaard zette en dan ging trappen, dan had je het licht van de koplamp.’

Wat deed uw vader in de oorlog?
‘Mijn oom drukte illegale krantjes. Mijn vader haalde deze op en bracht ze weer verder. Dat deed hij na spertijd, in het donker. Daar kon hij voor worden opgepakt. Als hij dan achter de dijk, waar nu de trein rijdt, een zoeklicht aan zag gaan, ging hij snel een huis in, zodat ze hem niet konden zien. Hij kon naar binnen, omdat hij een loper had, een sleutel waarmee je alle deuren van de trappenhuizen open kon maken. De volgende dag kwam de man van de fietsenstalling bij ons langs om die krantjes verder te brengen. Als er razzia’s waren, werden ze gewaarschuwd en gingen ze ergens onderduiken. Dan konden ze niet naar huis komen. Wij wisten dan ook niet waar ze waren. Dat weten zou gevaarlijk zijn, want dan zouden wij hen kunnen verraden. In het portiek waar wij woonden, woonden ook NSB’ers en dat was best wel eng. Maar die mensen hebben ons nooit verraden. Mijn oom is wel gepakt. Hij is in het concentratiekamp Neuengamme doodgegaan.’

Bent u Joods?
‘Nee, ik ben niet Joods. Ze hebben het wel eens aan me gevraagd in de tram. Iemand zei: “Jij bent een Jodinnetje, hé?” Ik zei van niet, maar ik had heel donker haar, dus dat leek een beetje Joods. Ik vond het best eng dat dat aan me gevraagd werd. Ik vond de Duitse soldaten in het begin van de oorlog trouwens best aardig. Het waren ook maar mensen die van hun overheid naar Nederland moesten. Misschien vonden ze het zelf ook niet echt leuk.’

Wat vond u van Hitler zijn doelen?
‘Daar waren we het helemaal niet mee eens. Zelf was ik te klein om daar toen een mening over te hebben. Ik herinner me dan ook maar enkele dingen uit de oorlog. Dat er een keer een brandend vliegtuig overvloog. En de Hongerwinter, al hadden wij het geluk dat mijn ouders een volkstuintje hadden, waar we eten vandaan haalden. En dat ik soms met m’n moeder, achterop de fiets, de polder inging. Daar was graan geoogst. Met de hand, want machines waren er toen nog niet. Wij verzamelden na de oogst de achtergebleven koren, waarmee we met de koffiemolen meel konden maken. Mijn vader ging soms helemaal op de fiets naar Woerden. Kwam hij thuis met een liter melk. Daar had hij de hele dag voor gefietst, maar je was heel blij dat je weer wat had.’