‘Er was ook veel saamhorigheid in de oorlog’

Leyla, Lyssa en Laxni van de Catamaran Landlustschool in Amsterdam zitten klaar voor de laptop om Riet Hamersma-van Empel (1936) online te interviewen. Tijdens de oorlog woonde ze in de Witte de Withstraat waar haar moeder een hoedenzaak had. De leerlingen hebben zich goed voorbereid en zeggen na het interview dat ze niet eens hebben gemerkt dat ze niet echt in de stoel zat. Zo interessant vonden ze het verhaal. 

Jullie hadden onderduikers in huis. Hoe kwamen zij bij jullie?
‘Begin 1942 kregen Joodse vrienden van mijn moeder een brief dat zij zich moesten melden. Maar ze hadden al maatregelen getroffen. Als ze die brief zouden krijgen, zouden ze naar mijn moeder gaan. In de tram verborgen ze hun Joodse sterren achter hun tassen. Zo gingen ze vanuit hun huis in Amsterdam-Oost naar ons huis in de Witte de Withstraat in Amsterdam-West.
Hun zoon zat op dat moment in een werkkamp in de buurt van Zwolle. Een boer die daar niet ver vandaan woonde, werd getipt door het verzet dat zijn ouders bij ons ondergedoken zaten. Hij sprak met die jongen af dat hij achterin in de rij moest gaan lopen als ze gingen werken en zich dan in een greppel moest laten vallen. De Duitse soldaten die de jongens bewaakten waren ook maar jonge jongens, die lieten dat gebeuren. Dus zo kon de zoon achter op de fiets van de boer naar het station in Zwolle worden gebracht. Zo kwam hij aan in Amsterdam, om met de tram naar het huis van mijn moeder te gaan.’ 

Waar waren de onderduikers verstopt?
‘Aan de achterkant van ons huis was mijn moeders atelier, waar ze hoeden maakte die ze in de hoedenzaak verkocht. In dat atelier was een luik. Onder dat luik was een kruipkelder. Aan het einde van de kruipkelder was een muurtje gemaakt van hout en karton. Met krijt waren er stenen op getekend. Achter dat muurtje lagen bedden en stond een emmer water. Als er een razzia kwam, moesten de onderduikers zich daar verstoppen. Maar gelukkig is dat nooit gebeurd. Normaal sliepen ze gewoon bij ons in het huis. Iedere ochtend moesten de matrassen en dekens uit de woonkamer worden opgeruimd, zodat niet zichtbaar was dat er extra mensen sliepen.’ 

Was er wel genoeg te eten?
‘Van het verzet kregen we extra bonnen om eten mee te kopen. Mijn moeder moest in allemaal verschillende winkels in de hele stad eten kopen, zodat het bij de winkels in de buurt niet opviel dat ze extra eten kocht. Ze kon ook extra eten kopen omdat ze goed verdiende met de hoedenzaak. Aan het einde van de oorlog kochten rijke dames geen nieuwe hoeden meer, dus lieten ze hun hoeden verstellen als er iets kapot was. Daar verdiende ze vrij veel geld mee, waar ze veel aardappelen mee kon kopen op de zwarte markt. Zo zijn we de hongerwinter doorgekomen. We hebben het nooit koud gehad want we hadden altijd genoeg kolen voor het potkacheltje. De vrouw die bij ons onderdook deed het huishouden, zij kookte suikerbieten. Dat werd dan door een zeef gehaald. Van het sap maakte ze siroop. En van de drab die overbleef in de zeef maakte ze een soort koekjes, met meel. In mijn herinnering was dat ontzettend lekker.’ 

Was er ook iets positiefs aan de oorlog?
‘Ik was pas vier jaar toen de oorlog uitbrak. Dat het spannend was heb je pas door als je ouder bent. Het klinkt raar, maar voor mij was het een goede en fijne tijd. Het Joodse echtpaar deed heel veel werk in huis. De vrouw was eigenlijk een tweede moeder en de jongen was als een grote broer. Ik woonde voor de oorlog alleen met mijn moeder, mijn vader was weg en nu had ik opeens een grote familie. Er was heel veel saamhorigheid in de oorlog. Ik wist niet beter, we moesten er gewoon met z’n allen doorheen. De meneer die onderdook werd op het einde heel ziek. Als de oorlog nog langer had geduurd, had hij het waarschijnlijk niet overleefd. De bevrijding kwam net op tijd. Na de oorlog hebben we altijd contact gehouden.’