‘De 17-jarige Wochem kon niet tegen onrecht en pleegde verzet’

Puk, Sebastiaan, Mijntje en Nathan gaan met de auto naar Bram Kout, die in een heerlijk huis in Sint Pancras woont. Hij en zijn vrouw verwelkomen de leerlingen van het Mozaïek in Broek op Langedijk hartelijk. Meneer Kout was vroeger directeur van een school en hij vertelt graag, helder en uitgebreid. De kinderen vinden het heel interessant en stellen hem allerlei vragen. Meneer Kout was nog jong toen de oorlog begon, pas drie maanden oud.

Hadden jullie onderduikers in huis?
‘Omdat er een tekort aan mankracht was in Duitsland werden jonge mannen in Nederland opgeroepen om in Duitsland te gaan werken. Veel jongens hadden daar geen zin in en doken onder. Mijn zwager en oom zaten daarom bij ons ondergedoken. Wanneer er een razzia was, verstopten zij zich achter de bedstee. De tuinders hierachter op de akkers zagen de Duitsers vanuit Alkmaar aankomen en waarschuwden voor een razzia door een kloet met een laken omhoog te houden. Dan wisten alle jongemannen dat ze zich moesten verstoppen.

Ik herinner me dat ik onder de tafel zat en de Duitse soldaten het huis binnenvielen. Over de tafel hing een kleed, waardoor ze me niet konden zien. Ze ramden op de deur, denderden naar binnen en riepen: ‘Wo sind die Männer?’ (‘waar zijn de mannen’). Heel angstig voelde ik me. Ik zag drie paar Duitse laarzen en een van hen gooide een peuk op de grond. Mijn opa zei: ‘Loop maar naar boven naar de bedden’, maar ze gingen niet verder zoeken. Dat liep goed af voor ons. Mijn moeder huilde en de baby die zij droeg was ook van streek.

Het was heel spannend om onderduikers te hebben. Ze zaten eigenlijk opgesloten in huis. Je wist nooit of je ze buiten kon laten en je wist vaak ook niet of jouw buren te vertrouwen waren. Er waren altijd mensen die stiekem samenspanden met de Duitsers en er was dan ook een bepaald wantrouwen tegen mensen in het algemeen in die tijd.’

Hebben jullie nog meer mensen opgevangen?
‘Tienduizend mensen moesten uit hun huis weg vanwege de Atlantic Wall die gebouwd werd ter verdediging van de kustlijn. Er kwam daarom een verzoek om mensen op te vangen, ook aan alle tuinders hier omdat zij veel ruimte hadden. Mijn vader had een schuur beschikbaar en wij hebben het gezin Van Wijk toen in huis gekregen.’

Hoe keken de mensen in Broek op Langedijk naar de Duitsers?
‘In dit dorp waren best veel mensen die positief stonden tegenover de Duitsers omdat ze producten aan Duitsland leverden. Dus de tuinders vonden het niet zo erg dat de Duitsers hier kwamen, zolang er geen erge dingen gebeurden. Maar toen doordrong wat er gebeurde met de Joodse bevolking, dat de Duitsers bewust een bevolkingsgroep wilde uitroeien om het Duitse ras te zuiveren, wilden ze geen lid meer zijn van de NSB.’

Kent u mensen die in het verzet zaten?
‘Een 17-jarige tuinderszoon, Wochem, kon niet tegen onrecht. Daarom pleegde hij verzetsdaden, zoals richtingborden omdraaien en telefoonkabels doorknippen. Iemand heeft hem toen verraden. Hij is opgepakt en moest mee naar het politiebureau. Wochem was zo vreselijk kwaad dat hij de Duitse officier een klap gaf! Daarop werd hij gevangengenomen en naar een Berlijnse gevangenis gebracht. Hij verbleef daar onder verschrikkelijke omstandigheden, maar wist te ontsnappen en naar Nederland te komen. Terug in Nederland pakte hij zijn verzetsdaden weer op en wederom werd hij opgepakt en dit keer in Duitsland in een kamp gezet. Opnieuw wist hij te ontsnappen en naar Nederland te komen. Besef dat hij onderweg nergens kon schuilen of vragen om eten. Toen hij uiteindelijk bij het huis van zijn ouders aankwam, was hij volledig verwilderd. Zijn moeder schrok zich wild.’

Hoe kwamen jullie aan eten in die tijd?
‘Omdat er heel weinig was, moest het eten eerlijk worden verdeeld. Daarom kreeg iedereen voedselbonnen, maar ook bonnen voor kleding en bijvoorbeeld zeep. Iedereen kreeg ook een stamkaart met een nummer en in de krant werd dan vermeld wie er op welke dag bonnen in mocht leveren. Maar mensen die zaten ondergedoken, kregen natuurlijk geen bonnen. Daarom stalen mensen uit het verzet bonnen uit postkantoren en het gemeentehuis. Dat was gevaarlijk werk.

Zelfs de burgemeester hier speelde het spel mee! Hij liet zich vastbinden op een stoel, zogenaamd door ‘overvallers’ die de bonnen die daar lagen meenamen. Toen de medewerkers de volgende ochtend kwamen, troffen ze de burgemeester vastgebonden aan en sloegen alarm bij de Duitsers. Iedereen speelde het spel mee zodat de Duitsers werkelijk dachten dat de burgemeester was overvallen. Vervolgens werden die bonnen op verschillende dagen op verschillende plekken ingewisseld zodat ze niet doorhadden dat je dubbele bonnen had.’

Wat is het heftigste dat hier in deze omgeving is gebeurd?
‘Op een dag hebben verzetsstrijders de brug bij de spoorlijn op geblazen. Deze brug werd door het verzet opgeblazen om de Duitse soldaten tegen te houden die overstaken naar Texel met voorraden munitie en wapens. De Duitsers waren vervolgens zo boos dat ze twintig mensen uit de gevangenis haalden en doodschoten op diezelfde plek. Echt verschrikkelijk… In Sint Pancras is op die locatie een herdenkingsteken met namen van de slachtoffers geplaatst.’