Liesje van Elteren was bijna 15 toen de oorlog uitbrak. Ze woonde toen in Bergen op Zoom. Aan Elise, Bo, Lisanne en Jessie van basisschool De Vallei vertelt ze over tante Betje, hoe haar moeder en een goede Duitse soldaat haar vader uit handen van de nazi’s hielden en over het gezellige ontbijt met de Canadese bevrijders.
Wat is u vooral bijgebleven uit de oorlog?
‘Tijdens de hongerwinter wilden de nazi’s de Antwerpse haven bombarderen, omdat daar de schepen met voedsel binnenkwamen. Een van de raketten kwam per ongeluk in Bergen op Zoom terecht, vrij dicht bij ons huis. Door de luchtdruk van die bom kwamen in een huis negen mensen om het leven. Er woonde daar ook een oud vrouwtje, tante Betje. Toen ze naar overlevenden gingen zoeken, vonden ze haar, nog in leven dankzij het scheef opstaande plafond. Dat vond ik toen een mooi verhaal. En nog. Een beeld dat me ook bij is gebleven is van Pinksteren, twee dagen nadat de oorlog uit was gebroken. Een tank kwam de straat ingereden, met veel lawaai van het geratel over de kinderkopjes. Nou is het echt oorlog, dachten we. Voor ons was toen het ergste dat we ons huis moesten verlaten. We woonden bij een kerk en dat kon nog wel eens een doelwit van schietpartijen worden, zei de politie. We moesten dus weg en mochten alleen de nodige spullen meenemen, geen speelgoed, geen boekjes.’
Kon je wel buiten spelen in de oorlog?
‘Ja hoor, dat gebeurde gewoon. We deden spelletjes die jullie nu niet meer doen, tollen, touwtje springen, hinkelen op de hinkelbaan. ’s Winters gingen we thuis ganzenborden, kwartetten of gewoon kletsen. Ondertussen was het buiten oorlog. Alle huizen moesten verduisterd worden. Zwarte, dikke stukken gordijn hielden al het licht binnen. De straat was donker, er schenen ook geen straatlantaarns, zodat overvliegende geallieerden zich niet konden oriënteren. Over de nazi’s sprak je als ‘rotmoffen’. Mijn oudste zusje zei dat een keer tegen een Duitse soldaat. Die werd heel boos en dreigde onze vader gevangen te nemen als ze dat nog een keer zou zeggen. Je moest heel voorzichtig zijn met alles wat je deed. Mijn vader heeft gelukkig nooit voor de nazi’s hoeven werken. Toen ze in Duitsland mannen nodig hadden in de fabrieken – omdat hun eigen mannen in het leger vochten – werden alle Nederlandse mannen tussen de 16 en 60 jaar opgehaald. Mijn oudste broer van 15 hoorde daar net niet bij, mijn vader met zijn 51 jaar wel. Toen ze aan de deur stonden, zei mijn moeder, die Duits sprak: ‘Mijn man kan mooi viool spelen, maar niet in de fabriek tankonderdelen maken. Zijn vingers kunnen dat helemaal niet. En trouwens, hij moet thuisblijven en vioolles geven om geld te verdienen voor ons grote gezin.’ Gelukkig was het een goede Duitser; mijn vader werd niet meegenomen.’
Hoe was de Bevrijding?
‘Op een ochtend stond er een tank met Canadezen in de straat. Op een zondag, na de kerkdienst, vroegen ze of ze bij ons mochten ontbijten. Ze brachten van alles mee: vlees in blik, witte bonen in tomatensaus. In een grote koekenpan hebben ze dat bij de kachel in de woonkamer opgewarmd. Dat was best feestelijk. De jongens hadden ons bevrijd en daar waren we vrienden mee. We hebben zitten zingen en kletsen. Zij rookten, wij niet. Wel waren er nog veel gevechten tussen de Canadese en Duitse soldaten. ’s Nachts verbleven we in de kelder onder school met een stuk of vijftig mensen. Er kon niet gekookt worden en er was maar voor een paar uur elektriciteit. Je sliep er op matrassen op de grond. Toen de Canadezen ons hadden bevrijd, konden we ’s nachts gelukkig weer thuisblijven. Na de Bevrijding kwamen er ook weer allemaal etenswaren: sinaasappelen, bananen, mandarijnen, echte koffie, echte thee. Toch heeft het nog drie jaar geduurd voordat er geen bonkaarten meer waren. Tegen die tijd was er pas weer genoeg te eten in de winkels, zodat iedereen kon kopen wat hij nodig had.’
